Pintoreak

Salís Camino, José

1863ko abenduaren 1ean Santoñan (Kantabria) jaiotako margolari gipuzkoarra, adopziokoa, aita frantsesa eta ama irundarra. Irunen (Gipuzkoa) hil zen, 1927ko abenduaren 30ean.

Zazpi urte zituela umezurtz geratu zen eta familia Irunera (Beraun etxera) joan zen bizitzera. 1880an Madrilgo San Fernando Eskolan sartu zen ikasle gisa, eta handik bost urtera (1885) Bruselarako itsasoratu zen, Van Amme maisuaren tailerrean arte-ezagutzak zabaltzeko asmoz. Bi urte geroago (1887) Erromako Gigi Akademian sartu zen, eta ondoren, 1889an, Parisko Akademiak bisitatu zituen.

Asko bidaiatu zuen: Tunisia, Aljeria, Britainia Handia, paisaia ugari margotzen. 1895, 1899, 1915, 1917, 1922 eta 1927an Madrilen egin ziren Arte Ederren Erakusketa Nazionaletan parte hartu zuen. Zaragozan (1885) eta Parisen (1900) erakusketak egin zituen. Honako sariak lortu zituen: Hirugarren domina Paisaia (Zaragoza, 1885) izeneko margolanarekin; Ohorezko Aipamena Arte Ederren Erakusketa Nazionalean (1895), itsas motiboekin egindako bi koadrorekin; Hirugarren Mailako Domina Arte Ederren Erakusketa Nazionalean (1899), Itsas zabalean margolanarekin, eta Ohorezko Aipamena Parisko Erakusketa Unibertsalean (1900), Kantauriar Itsasoarekin. Aipatutakoez gain, hauek dira bere margorik aipagarrienak: Aldeana vascongada, Mar de playa, Mar de costa, Canal de la Mancha, Valle de Arratia, Biarritz, Caserío Ureta, Pone de sol, Invierno, Ola, Gaviotas, Jardín de Beraun eta La mujer del artista. Grabatzaile gisa, akuaforteetarako 20 xafla egin zituen guztira 1908 eta 1914 artean, Irungo bere tailerrean bertan. Bere gaiak, jakina, paisaiak dira beti.

Vicente Cobreros Urangak (Radio Guipúzcoa, 1973) horrela ikusten du:

"Pinturaren mundura inpresionismoaren urrats erabakigarria ematen duen une erabakigarrian sartu zarete. Eta Salis, guztiak bezala formazio akademikokoa, orduan,-horrela aldarrikatzen dute obra batzuek ere-, sumatu, ohartu eta mugimendu luminista nagusiari atxikitzen zaio (...), bete-betean murgiltzen da paisaiaren ehizan, ez zentzu dokumental batean, baizik eta paisaiaren unean". A M. Campoy (ABC, Madril 1973): "José Salís ez da zeharo inpresionista, baizik eta korotiarra, hau da, kolorea lekuaren argi espazialaren mende duen margolaria, eta horregatik bere paletaren tonu-aniztasuna, batzuetan argentado grisek ematen duten eta beste batzuetan berdedun gamak ugaltzen dituen argi-orduarekiko gama leialen aniztasuna. Bere paisaia minimoetako batzuek Nolderen argi piztua dute. Bere pintzelkada ia beti espontaneoa da, lasaia, urduria, eta bere dikzioan kolorista itzeleko sentsibilitatea dago".

Nestor Basterretxea:

"Itsasoa bere eginahalen ertzean bertan dago. Bere paletan sortzen ari den itsasoa, bere pintzeletan sukarrez garraiatua, bere begietan eta bihotzean bizirik (...). José Salís hunkituta bizi izan zen bere bidaietan aurkitzen zituen gauza intimo, erraz eta berehalakoenetan murgiltzeak ematen zion xarma apartarekin. Bidaiatu egiten zuen, baina beti bere arimaren barrua arakatzen zuen. Bideen amaieran, bere baitan amestutako udazkena aurkitzen zuen: mendia argi-kontra zuhaiztiko nabar lehorretan, basoko sakonuneak eta kobre gorri zeharrargiz beteriko bere aire dardartia, bailarako kolorez tindatutako hodeiak, harkaitzen soslai zehatz gogorra itsasoaren aurrean. Eta itsasoa".

Gaspar Montes Iturrioz (1973):

"Salís Haesen pinturatik (maisu handia izan zen, baina bere koadroak betun antzeko batez zikintzen zituen), Sorolla eta Mirren kolorismora eboluzionatu zuen. Saliseko olio-apunteak, itsasokoak eta landakoak, maisutasun handikoak dira. Itsasokoak alde batera utzita, bere alabaren erretratuak bezalakoak egiten zituen, bere onenak baitira".