Lurrikarak aztertzen dituen geologiaren zatia da. Lurrikara lurrazalaren edozein dardara da, lurrazalaren ahulenetatik hasi eta tresnarik ahulenetan bakarrik erregistra daitezkeenetatik eta hondamendi handiak eragiten dituzten indartsuenetaraino. Horiek erorketak eragiten dituzte, lur mota guztietan pitzadurak irekitzen dituzte eta hiri handietan neurri handiko suntsiketak ere eragin dituzte, giza galerak eta, jakina, kostu ekonomiko handiak eraginez. Gaur egun lurrikarak eragiten dituzten kausak azaltzeko balio duten teoriak 60ko hamarkadatik aurrera garatutako plaken tektonikaren teorian oinarritzen dira. Dardara-epizentroei buruz bildutako datu ugariek egiaztatu zuten dardara gehienak, eta bereziki garrantzitsuenak, planeta inguratzen zuten eremu mugatuetan gertatzen zirela, gerriko sismiko deritzenak osatuz. Horrek, beste aurkikuntza geologiko batzuekin batera, plaken tektonikaren teoria formulatzera eraman zuen; teoria horren arabera, Lurra inguratzen duen kanpo-geruza, litosfera, plaka tektonikotan zatituta dago, eta plaka tektoniko horiek mugitu eta elkarri eragiten diote. Kontinenteen plaka nagusiak eta ozeanoko arroak zazpi dira. Hau da: eurasiarra, afrikarra, indoaustraliarra, ipar amerikarra, hego amerikarra, Ozeano Bareko plaka eta antartikoa. Gainera, tamaina txikiagoko plaka ugari daude, eta horietako batzuek oso jarduera sismiko handia dute. Plaken desplazamenduak eta elkarreraginak haien ertzak deformatzea eragiten du, faila izeneko zonetan, hain zuzen ere plaka horien haustura-zonetan. Deformazio hori faila horiek osatzen dituzten arroketan metatzen da energia moduan, harik eta hura askatzeak lurrikarak eragiten dituzten dardarak sortzen dituen arte. Lurrikarak sismografoen bidez detektatzen dira, uhin sismikoen erregistroaren bidez. Charles F-k diseinatutako eskala bat erabiltzen da hogeita hamarreko hamarkadatik. Richter, magnitudearen bidez haiek deskribatu, alderatu eta kuantifikatzeko. Eskala horrek ez du goi-mugarik, nahiz eta inongo sismok ez duen 8,9 magnitudea gainditu. Lurrikarak erregistratzeko beste eskala batzuk ere badaude. Euskal Herria plaka euroasiarrean dago, eta ertzetako gune aktiboenetatik nahiko urrun dago, Mediterraneotik hurbil, plaka euroasiarrek eta afrikarrek talka egiten duten tokitik. Hala ere, kate pirenaikoarekiko hurbiltasunak eragina du inguruko jarduera sismikoan, eta, beraz, bereizi egin behar ditugu Euskal Autonomia Erkidegoan atzemandako jarduera eta Nafarroan eta Benabarra eta Zuberoako hegoaldeko eremuetan hautemandakoa. Oro har, intentsitate txikiko jarduera sismikoaz hitz egin dezakegu Gipuzkoan, Bizkaian edo Araban, eta, aldiz, jarduera ertainaz Nafarroan eta Nabarra eta Zuberoako aipatutako hegoaldean. Euskal Arroaren mendebaldeko amaierako sismoak eta haien kokapen geografikoa direla eta, lerrokadura sismiko batzuk daudela adieraz daiteke (lerro geometrikoaren noranzkoarekiko lerrokadura-terminoa erabiltzen da hemen, mapa batean haien epizentroak grafikoki jasotzen dituena, eremu horretan egitura eta lerrokatze geologikoekin bat datozenak). Behatutako sismoen lerrokatze nagusiak sei dira, ondoko irudian ageri den moduan, eta horiek bat datoz jarraian aipatuko diren istripu
geologikoekin. Iruñeko faila. Lizarra-Elizondo lerrokadura ere deitzen zaio, eta jarduera sismiko nahiko handia du ipv.2 eremuan.
Luhosoko faila. Azken horrek mugatzen du mendigune genesikoaren hegoaldeko kontaktua.
Aritxulegiko faila. Garrantzitsua da Vera-Ainhoako sakonuneko goi kretazeoko sedimentazioan.
4. Orreagako zamalkadura. Aurreko bien paraleloa da, baina desberdina. 5.
Leitzako faila zokaloan. Zenbaiten ustez, faila norpirenaikoa da, eta 6°-raino luzatzen da.
Bilboko faila. Bilboko itsasadarretik igarotzen da, Durangaldetik, Altsasu ingururaino, Aitzgorri mendigunean. Faila horren itsasoaren luzapenak ere eragina du Euskaltelen Golkoko itsas hondoan. Mende honetan, Informazio Geografikoaren Zentro Nazionalaren datuak hartuta, 189 lurrikara zenbatu dira guztira,
eta horietatik %80 baino gehiago Nafarroako lurraldekoak dira. Lurralde historikoen arabera banakatuz gero, ikusiko dugu desoreka espaziala fenomeno sismikoak kontabilizatzeko orduan.
Izan ere, Gipuzkoa da, Pirinioetako arkutik gertuen dagoen probintzia, Euskal Autonomia Erkidegoko lurraldeetan sismo gehien zenbatu dituena, Araba eta Bizkaiak eskaintzen dutena baino gehiago, baina, jakina, Nafarroako balioetatik oso urrun. Lurrikara ia guztiak intentsitate txikikoak dira, eta 4,0 baino magnitude handiagoko lau sismo baino ez daude, zehazki Nafarroan eta berrogeita hamar urteko epean. Horrek azaltzen du horietako asko neurketa- eta erregistro-aparatuek soilik hauteman ditzaketela, eta ez direla oharkabean pasatzen herritarrentzat oro har. Ondoko taulak berretsi egiten du azaldutakoa, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako mugimendurik handienak Nafarroan behin baino gehiagotan izandako balioetatik urrun daudela erakusten baitu. Xehetasun hori adierazgarriagoa da Bizkaian, non sismo baten magnitude maximoa 3,1ekoa baita.
Kopuru hori, mende osoan, Nafarroan dezente gainditzen da (64 sismok 3. magnitudea gainditzen dute, eta balio hori ere Gipuzkoako kasuen %50ean gainditzen da), eta bat dator zehazki Penintsulako Euskal Herrian erregistratutako sismoen batez besteko balioarekin: Ikus sismoen taula epigrafeak.Alfonso
RUIBAL SALGADO
geologikoekin. Iruñeko faila. Lizarra-Elizondo lerrokadura ere deitzen zaio, eta jarduera sismiko nahiko handia du ipv.2 eremuan.
Luhosoko faila. Azken horrek mugatzen du mendigune genesikoaren hegoaldeko kontaktua.
Aritxulegiko faila. Garrantzitsua da Vera-Ainhoako sakonuneko goi kretazeoko sedimentazioan.
4. Orreagako zamalkadura. Aurreko bien paraleloa da, baina desberdina. 5.
Leitzako faila zokaloan. Zenbaiten ustez, faila norpirenaikoa da, eta 6°-raino luzatzen da.
Bilboko faila. Bilboko itsasadarretik igarotzen da, Durangaldetik, Altsasu ingururaino, Aitzgorri mendigunean. Faila horren itsasoaren luzapenak ere eragina du Euskaltelen Golkoko itsas hondoan. Mende honetan, Informazio Geografikoaren Zentro Nazionalaren datuak hartuta, 189 lurrikara zenbatu dira guztira,
eta horietatik %80 baino gehiago Nafarroako lurraldekoak dira. Lurralde historikoen arabera banakatuz gero, ikusiko dugu desoreka espaziala fenomeno sismikoak kontabilizatzeko orduan.
| SISMOAK EUSKAL HERRIAN (1900-1996) | |
| Lurraldea | Sismo-kopurua |
| Araba | 10.- |
| Bizkaia | 5.- |
| Gipuzkoa | 20:00 |
| Nafarroa | 154 |
Izan ere, Gipuzkoa da, Pirinioetako arkutik gertuen dagoen probintzia, Euskal Autonomia Erkidegoko lurraldeetan sismo gehien zenbatu dituena, Araba eta Bizkaiak eskaintzen dutena baino gehiago, baina, jakina, Nafarroako balioetatik oso urrun. Lurrikara ia guztiak intentsitate txikikoak dira, eta 4,0 baino magnitude handiagoko lau sismo baino ez daude, zehazki Nafarroan eta berrogeita hamar urteko epean. Horrek azaltzen du horietako asko neurketa- eta erregistro-aparatuek soilik hauteman ditzaketela, eta ez direla oharkabean pasatzen herritarrentzat oro har. Ondoko taulak berretsi egiten du azaldutakoa, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako mugimendurik handienak Nafarroan behin baino gehiagotan izandako balioetatik urrun daudela erakusten baitu. Xehetasun hori adierazgarriagoa da Bizkaian, non sismo baten magnitude maximoa 3,1ekoa baita.
| Sieberg-Richter | |
| Magnitudea | Ondorioak |
| 1. | Sismografo sentikorrenek bakarrik erregistratzen dute |
| 2. | Dardara txikia, ia hautemanezina |
| 3.- | Lurrikara arinak |
| 4.- | Lurrikara moderatua |
| 5.- | Lurrikara bortitza |
| 6.- | Lurrikara gogorra |
| 7 | Lurrikara oso gogorra |
| 8 | Lurrikara suntsitzailea |
| 9.- | Lurrikara suntsitzailea |
| 10.- | Lurrikara oso suntsitzailea |
| 11:00 | Lurrikara katastrofikoa |
| 1.- | Hondamendi handia |
| LURRALDERIK GARRANTZITSUENEN MAGNITUDEA | |||
| Lurraldea | Intentsitatea | Kokalekua | Data |
| Araba | 3,8 | Agurain | 1965-07-31 |
| Bizkaia | 3,1 | Zornotza | 1986-02-24 |
| Gipuzkoa | 3,6 € | Zumarraga | 1978-09-23 |
| Nafarroa | 4,5 | Gares | 1982-05-22 |
| 4,4 | Irurtzun | 1982-06-22 | |
| 4,2 | Iruña | 1982-05-22 | |
| 4,1 | Agoitz | 1956 09-02 | |
| 4,0 | Elizondo | 1952-07-25 | |
| 4,0 | Iruña | 1996-02-25 | |
Kopuru hori, mende osoan, Nafarroan dezente gainditzen da (64 sismok 3. magnitudea gainditzen dute, eta balio hori ere Gipuzkoako kasuen %50ean gainditzen da), eta bat dator zehazki Penintsulako Euskal Herrian erregistratutako sismoen batez besteko balioarekin: Ikus sismoen taula epigrafeak.Alfonso
RUIBAL SALGADO