Politikariak eta Kargu publikoak

1. Moro, Gonzalo

Erdi Aroko nortasun baxua. Bizkaiko korrejidorea, Entzutegiaren oidorea eta Enkarterrietako eta Gipuzkoako ikuskatzailea. Korrejidore eta ikuskatzaile izan zen hogeita hamahiru urtez, 1394tik 1427an hil zen arte. Bere agintaldiak iraun zuen bitartean bandoen arteko borrokak oso ohikoak izan zirenez, korrejidorearen esku-hartzeak beharrezko bihurtu ziren, batzuetan gogor zigortzeko, nahiz eta gehien su-etenak egiteko eta pakeak sinatzeko. Bizkaian leinu ezberdinek etengabeko borrokan egiten zituzten bidegabekerien aurrean, eta biztanleriaren zati handi batek zuen babesgabetasunaren ondorioz, Gaztelako Enrike III.ak, Jaurerriko prokuradoreen eskariz, Batzar Nagusiaren bilera enkargatu zion Moro doktoreari, Ermandadearen Ordenantzen Koadernoa eztabaidatzeko eta haietako xedapenen batek foruaren aurka egiten zuen ikusteko.

Era berean, erregeak korrejidoreari agindu zion, legelari gisa, ermandade zaharraren (1342) edukia berrikus zezala eta haren xedapen batzuk hartzea komeni zela ikus zezala. 1397ko uztailaren 6an, Getariako San Salbador elizako koruan bilduta, Gipuzkoako Ermandadearen Ordenantzak onartu zituzten batzarren buru izan zen. Henrike III.a Bilboko alkateak izendatu zuen, 1402ko uztailaren 22an horretarako emandako errege zedulan agertzen den bezala, eta 1406an Zaragozan doktoratu zen legeetan. Ermandadea eta haren koadernoa sortu arren, ordena judizial hutsekoak, garaiko indarkeriak, eta ahaide nagusien, banderako buruzagien, arteko etengabeko liskarrek, Bizkaiaren baketzea eragotzi zuten, Gonzalo Moro korrejidorearen ahalegin ausartak izan arren.

Bere ekarpen material edo onuragarrien artean, Gernikako Andra Mari Zaharraren zin egiteko baseliza -bertan lurperatuko zuten- berreraikitzea eta handitzea aipa dezakegu. Baseliza horren aurrean Batzartokia zegoen, eta bertan egiten ziren Batzarrak. Ospitale bat ere eraiki zuen, bere bizkar, aipaturiko kaperari atxikia. Bi eraikinak 1828an desagertu ziren, gaur egun bere lekua hartzen duena eraiki zenean. Joan II.a Gaztelakoaren erregealdian, Bizkaiko eskuadraren agintea izan zuen 1417an ingelesen eta bere aliatu laburdiniarren aurkako gerran. Ibarguengo Kronikatik kopiatutako ondoko oharrak adierazten digun bezain luzea izan zen bere prozeduretan:

"Gonzalo Moro hau, hesitu batzuen berri emanez, gauez bide eta etxeetatik joaten zen, eta hartzen zuen lehenengoari eskaintzen zitzaion lehen zuhaitzean zintzilikatzen zuen; hortik agindu zuen ez zitezela zuhaitzak erabat moztu, bakoitzean urka eta zutoihala esaten zuten bi adar utzi gabe, gaizkileak zigortzeko, eta gaur arte Bizkaian irauten du ohitura horrek".

Joaquin Costak Poesia herrikoiari buruz idatzi zuen ikerlan originalean euskal atsotitz bat gorde zuen oroimenean:

"Gizarteek beren itzala islatu dute esaera zaharretan, eta haien aurretik igaro dira; horregatik, gizarte bakoitzaren banakotasun bereziak eta zibilizazio bakoitzaren izaerak zenbat istripu izan dituzten marraztu dute haietan, harrigarrizko fideltasunez, funts komun batean, arrazoi unibertsalaren eraginez. Gonzalo Moro tati, tati, Gaxtoa gaxtigaetan daki esaera zaharra ezin izan zen Joan II.aren justiziaburuak oinaztarren eta ganboatarren artean zabaldu zuen izua baino askoz ere iraunkorragoa izan".

Garibaik esaera hori bere bilduman txertatu zuen, honela itzulita: "Gonzalo Mororen Guarte, gaiztoak zigortzen dakiena". Hau da hitzez hitzeko bertsioa: "Gonzalo Moro, tate, tate, gaiztoa zigortzen badaki". Maria Ortiz de Ibargüen euskaldunarekin ezkonduta egon zen.