Kontalariak

Iturralde, Joxemari (2000ko bertsioa)

Jimu. Tolosan (Gipuzkoa) jaio zen 1951ko urriaren 20an, eta bertan bizi da gaur egun. 1977tik aurrera Pott literatur bandako kide izan zen, Bernardo Atxaga, Ruper Ordorika, Manu Ertzilla, Joseba Sarrionandia eta Jon Juaristirekin batera. Ondoren, Euskal Hizkuntza eta Literaturako irakasle hasi zen. 1985etik Tolosako batxilergo institutuko irakaslea da. XIX. mendeko 80ko hamarkadan. XX Atxaga eta Ordorikarekin batera Henry Bengoa, inventarium ikuskizun poetiko-musikalean parte hartu zuen.

Eleberri hauek idatzi ditu: Nafarroako artizarra (Elkar, 1989); Izua hemen (Erein, 1989), Kilkirra eta roulottea (Erein, 1997); eta Euliak ez dira argazkietan azaltzen (Erein, 2000). Helduentzako ipuin liburu hauek ere argitaratu ditu: Ene Isabel maiteari gutuna martxoak 10ean gaitzak jota natzan ohetik (Cuentos inerreg-Bilbo, 1982); Dudular (Edit. Erein, 1983); Pic nic zuen arbasoekin (Erein, 1985); Hamasei urte bete nuenean hiriko argiak iraun zuten (Eusko Jaurlaritza, 1986); eta Nora noa? (Editorea. Erein, 2001, egileak berak prestatutako ipuin antologia, horietako batzuk aldizkarietan bakarrik argitaratuak).

Marijose Olaziregi irakasleak (Historia de la literatura vasca, UNED, 2000) Iturralderen lanari buruz egin duen azterketa hurrengo paragrafoetan laburbildurik, esan beharra dago lehen liburuak, Dudular izenekoak, zenbaitetan undergroundera hurbiltzen diren ipuinak eskaintzen dituela, pertsonaia baztertuekin eta formalki abangoardista den fakturarekin. Bigarren ipuin bilduma, Pic nic zuen arbasoekin, Dudularren jarraipena izan zen, estilo aldetik. Egilearen lehen eleberria, Nafarroako artizarra, Erdi Aroko Nafarroan kokatuta dago, nahiz eta ez den eleberri historikoa. Arrazoi ezberdinengatik familia girotik urrun dauden bi anaiaren istorioa kontatzen du. Eszenatoki nagusia hiri bat da, Lizarra, non elkarrekin bizi diren euskaldunak, frantsesak, gaztelarrak, juduak, musulmanak eta ijitoak. Narrazioa erritmo azkarrekoa da, eta ahots narratiboak txandakatzen dira.

Izua hemen (Edit. Eusko Jaurlaritza) oso eleberri desberdina da. Kepa Zenika protagonista, gerra zibila amaitu ondoren, Errusiara bidalitako euskal haurren inguruan ikertzera bidaliko dute. Kepa Finlandian geratuko da eta bere bizitza berregingo du emakume batekin batera. Baina Euskadin utzi zuen semea ETAn sartu zen eta atxilotu eta torturatu egin zuten.

Kilkirra eta roulottea eleberria (Argit. Erein) bostehun orrialdetik gorako nobela luzea da, eta Estatu Batuetatik Euskadira bertako jendea eta ohiturak ezagutzera datorren gazte baten istorioa kontatzen du. Protagonista, euskal sustraiak dituena, txundituta geratzen da trantsizio urteetan, Franco hil ostean, Euskal Herriak bizi duen giro soziopolitikoarekin. Antzezlanak hizkuntza zuzena eta ironia dosi handiak ditu. Lan horrekin Kritikaren Saria irabazi zuen Iturraldek 1998an.

2000. urtean Euliak ez dira argazkietan azaltzen eleberria argitaratu zuen. Erein), Julio Rekexo izeneko protagonista nagusiarekin, emakume bat zelatatzeko eskatzen dioten detektibea. Eleberriak beste emakume protagonista batzuk ere baditu, bakoitza bere istorio bereziarekin. Nobela gutxi gorabehera atsegina zirudienak, bigarren erditik aurrera, kutsu ezkorragoa hartzen du, itzalean Kutz doktore ahaltsu eta maltzur bat agertzearekin batera. Narrazio honen bidez, Iturraldek gogoeta egin nahi zuen gizarteak norbanakoarengan egiten duen manipulazioari buruz, geroago adierazi zuenez, eta aitortu zuen, halaber, urruntasuna eta erbestea izan direla bere gairik gogokoenak, pertsonen arteko harremanen gatazkak, maitasunik eza eta sexua, "munduaren ikuspegi zikliko batekin", eta basamortua egungo gizartearen metafora gisa erabiltzea.

Iturraldek, gainera, haur eta gazteentzako liburu asko idatzi ditu, eta horietako askotan Risky izeneko pertsonaia bat agertzen da. Haurtzaroko esperientzietan oinarritu izan da gaztetxoei zuzendutako istorioak idazteko. Istorioetako protagonistak, oro har, neska-mutil koadrila bateko kideak dira.

Hemingway (Agurea eta itsasoa ), Roald Dahl (Bakarka hegan ), Christine Nöstlinger (Konrad ), Gianni Rodari (Makinaz idatzitako ipuinak ), Susan H. Hinton (Kaleko legea eta Errebeldeak ), Ignacio Martínez de Pisón eta beste batzuk.