Filologoak

Broussain, Piarres

Piarres Broussain 1859ko abuztuaren 5ean etorri zen mundura, goizeko 4etan, Hazparneko (Lapurdi) Barrandegi Larrarteko jauregitxoan. Bartelemi Broussain eta Maria Salagoitiren arteko ezkontzaren fruitua zen, eta hurrengo egunean bataiatu zuen, herriko elizan, Grazian Adema "Zaldubi", parrokoaren laguntzaileak.

Piarres Broussainen aita, Piarres Bartelemi Broussain, 1793an jaio zen Zelai Ospitalean; Iraultza eta gerra napoleonikoak amaitu zirenean, Amerikara abiatu zen eta aberastu ondoren etxera itzuli zen 1840ko hamarkadan. Geroago, 1849ko otsailaren 14an, Lekuineko (Bonloc) familia baten alabarekin ezkondu zen, Maria Salagoiti 23 urteko ostalariarekin. Senar-emazteek bost seme-alaba izan zituzten. Lehena, Lekuineren etxean jaio zen Martin Broussain (1849-1865), oso gazterik hil zen.

Familiako beste seme-alabak Hazparneko Barrandegi jauregi ederrean jaio ziren; horrela, Maria Broussain (1851-1938), senar-emazteen bigarren alaba bakarra, Léon Guichenné diputatu baionarrarekin ezkondu zen eta ondorengorik utzi gabe hil zen.

Hirugarrena, Janbatista Broussain (1854-1906), zuzenbide ikasketak Parisen egin ondoren, Madrilen kokatu zen, Maria Luisa Dangeretegi Mendiondorekin (1888-1954) ezkonduta, Lekorneko (Mendionde) emakume oso aberatsa. Bi alaba izan zituzten: bata, Maria Teresa, Bourkaïb jaunarekin ezkondu zen, Barrandegiren ondasunen jabe egin zena; Maria txikia, ordea, 1901ean hil zen.

Laugarren semea, Xiprian Broussain (1856-1913), Parisen ikasten urte batzuk eman ondoren, galdu samar ibili omen zen hil zen arte, ez aurretik etxekoen artean atsekabe bat baino gehiago sortu gabe.

Eta azken semea Piarres Martin Broussain (1859-1920) izan zen, hain zuzen ere, hizpide izango dugun figura. Ama gazteak, alargunak, seme-alabak aurrera ateratzea lortu zuen Manez eta Kattalin Salagoiti gurasoen laguntzarekin, eta baita Broussain senarrak utzitako ondare oparoari eta sei zerbitzari fideli esker ere.

Hazparne eta Lekuineren ondasunez jabetzeaz gain, ama familiakoak bazituen ondasunak Baionan, lur konkretuak, eta bururatu zitzaion agian Baionarantz hurbildu eta lur horien egoeraren berri izan zezakeela. Behin Baionan kokatuta, alargun gazteak Jean Moreau ezagutu zuen, alargun lionarra eta 42. erregimentuko burua. 1866ko uztailaren 23an ezkondu ziren.

Ezkontza horrek aldaketa handia ekarri zuen Barrandegiko haur guztien bizitzan, bereziki 6 urteko Piarres txikiaren bizitzan. Ezkontzaren urte berean erabaki zuten umeak, garai hartan 12, 10 eta 6 urte besterik ez zituztenak, Larresoroko barnetegira bidaltzea (Larressore). 1867an are urrunago bidali zituzten, Akizeko (Landak) ikastetxera. Eta, azkenik, Bordelera, Tivoli jesuiten ikastetxe ezagunera, non bigarren mailako ikasketak egin baitzituzten. Horrela, hogei urte betetzean, anaia bakoitzak bere goi-mailako ikasketak egin zituen Parisko Unibertsitatean.

Zer gertatu zen zehazki haurtzaroko urte haietan, lehenik, eta nerabezaroko urte haietan, gero, nekez imajina daiteke, eskola-urteetako ia dokumentu guztiak galdu baitira. Baina bada egia den datu bat, Broussainek berak aitortu baitzigun, atzerriko eskoletan bizi eta ikasi ondoren, bere ama-hizkuntza eta euskal nortasuna erabat galdu zituela. Irakur dezagun, bada, jarraian, Broussainek berak 1903ko urriaren 3an Georges Lacombe (1879-1947) euskaltzale gazteari idatzi ziona:

"Hogoi urtetan eskuara guti nakien, sei edo zazpi urte arteo ikasten ari ziren poxi hura ikasiz eta gero eskolan hoinbeste urte betez, eskuaraz batere mintzatu gabe. Ene amaren belaunaldian ikasitako mintzaia hainbatetan arroztua nun ahalge bainintzen eskuartu. Entonces buruan ezarri behar nuela nuela ikasi eta emeki emeki aski trebatu niz, no ordean frantsesean bezenbat. Para primer libro que irakatsi zizkien eskuei, atxeman ahoro, eta gero eskualzale eta arrotzek eskuararen gainetik izkiriatu zituzten ahal zuten liburuak...Liburu hoien irakurtzetako ederrak irakatsi zizkieten mintzaut zoin den gure aire eta hola piztu zaut haramodio bizia."

["Hogei urte nituenean, oso gutxi nekien euskaraz. Sei edo zazpi urte bete arte oso ondo ikasi nuen nire hizkuntza, baina gero urte asko eman nituen ikasten eta hitz bat bera ere euskaraz egin gabe. Hainbeste ahaztu zitzaidan amaren besoetan ikasitako mihia, ezen ez bainintzen harekin hitz egiteko gai.

Orduan konbentzitu nintzen berriro ikasi eta berreskuratu behar nuela, eta pixkanaka lortu dut, nahiz eta ez frantsesarekin bezain ondo. Hasteko, euskarazko liburuak irakurri nituen, ahal izan nituen guztiak, eta, gero, ez-euskaltzaleek euskarari buruz zuten iritzia jorratzen zuten liburuekin egin nintzen... Horien guztien irakurketari esker konturatu naiz zein ederra den gure hizkuntza zaharra eta zein maitasun handia diodan.]"

Ez gaitu harritu behar, ezta ere, urte batzuk geroago, 1913ko martxoaren 16an zehazki, Piarresek lagun berari idatzi izanak Paris bere bigarren "Aberria" zela.