Oxobi.
Bidarrai, 1888-Hiriburu, 1958.
Jules M. Moulier 1888ko apirilaren 7an jaio zen Biderrainen, aita mugazaina zuen eta horren ondorioz herriz herri ibili ziren, baina urte gehienak Baigorriko Oxobi etxean bizi izan ziren eta hortik datorkio, euskal hainbat idazleri bezala, bere ezizena: Oxobi.
Larresoroko apaizpegian sartu zen txikitan eta handik Biarnoko Nay herrira joan zen apaiz ikasketak bukatzera. Bertan apaiztu zen 1912an eta ondoren Hiriburun aritu zen apaizlagun gisa 1928ra arte. Handik Dohoztirira joan zen erretore lanetan eta 1941ean Nafarroa Beheretik Lapurdira joan zen, Arrangoitzera, erretore moduan. Hamalau urte eman zituen herri horretan harik eta 1955ean, osasun arazoak zirela kausa, Hiriburuko apaizen zaharretxera joan arte. Bertan hil zen hiru urte beranduago, 1958ko otsailaren 8an.
Jules Moulier, Oxobi, batik bat amaren familiaren aldetik jaso zuen euskara txikitan baina euskararen aldeko jarrera ikasketekin batera piztu zitzaion. Larresoron Arnaud Abbadie, Manex Hiriart-Urruty, Jean Blaise Adéma edo Jean Barbier zituen irakasleen artean eta ikaskide aldiz, Jean Elissalde, Jean Saint-Pierre edo Louis Dassance, beste askoren artean. Urte haietan piztutako euskalzaletasunak bultzatu zuen Oxobi euskal idazleen artean duen pisua izatera. Haurrentzat 1944an argitaraturiko Haur elhe haurrentzat liburuan ere ageri zaigu euskararen egoerarekiko kezka:
"Iratzea mertxikaz bete jarriko,
Zezen beltza zazpi xahalez erdiko,
Labettoa elhur xuriz gorrituko,
Euskaldunek euskara dute galduko".
Nayn ikasketak egiten ari zen bitartean hasi zen kolaboratzen Euskalduna astekarian; bertan plazaratu zituen bere lehen poemak eta izenorde bat erabili zuen horretarako: "Otsobi", gero "Oxobi" bilakatu zena. Aldizkarian argitaratutako poemak liburu batean bildu eta 1913an plazaratu zuen Baionan Botz, oihu, deiadar, negar! izenburupean. Ordurako Hiriburun ari zen Hiriart-Urrutiren laguntzaile eta honek zuzentzen zuen aldizkarian zuzenketa lanak egiten.
1921ean, gerla amaituta, zenbait gazte bildu ziren Uztaritzen euskal kulturaren alde zerbait egiteko asmoz. Bertan ziren Saint-Pierre, Barbier, Pierre Apezteguy, Elissalde, Louis Dassance, Dufau anaiak (Dominique eta Christoph),... eta Oxobi. Biltzar hartatik Gure Herria aldizkaria sortu zen, Oxobiren inplikazio handiarekin: "Iraakurtzale haundi, idazlari eder", 1966an Jean Haristchelhar-ek aldizkari horretan bertan esan bezala.
Ordurako Oxobi, 1915ean Manex Hiriart-Urrutiren heriotzaren ondorioz, Euskalduna aldizkariko idazkari ari zen Blaise Adémari laguntzen, eta hiru urte zeramatzan (Jean Elissalde eta J. Saint-Pierrerekin batera) Euzkadi egunkarira iparraldeko albisteak igortzen. Iparraldean, aldiz, hegoaldeko eta bestelako gertakarien berri ematen zuen "Bertze irakurgaietan" atalean; horrela Euskaltzeen Biltzarraren berri edo "Gipuzkoan eta Bizkaian gaindi" eginiko itzuliaz aritu zen bertan.
Gure Herria aldizkarian argitaratzen dituen lanez gain alegiak ere plazaratzen ditu eta hauek bilduta, 1926an Alegiak liburua kaleratu zuen. Mitxelenaren ustez Oxobi dugu euskal alegile onenetarikoa, eta antzeko zerbait dio H. Haristchelhar-ek:
"Idazlari eder eta indartsu izan dela Oxobi, nehork ez dezake ukha. Olerkari bikaina ere bai. Bainan bere olerkietan, alegiak, bereziki zauzkit gustatzen".
Alegiak plazaratzerakoan Oxobik Euskal haurrak ditu gogoan, haiengan pentsaturik (haurrei katexima emana zien Hiriburu, Dohoztiri eta Arrangoitzen) idatzi zuen liburua, hitzaurrean aitortu bezala:
"Eskuaraz jauntzi ditut bertzek ametsturikako alegia batzu... Den bezala, liburutto hau onhartuko dautatet, agian, eskualdun haurrek. Eskualdun haurrentzat egina da".
Haurrentzat alegi horien pareko beste batzuk argitaratu zituen 1944an Haur elhe haurrentzat izenburupean. Euskal haurrei testu poetikoak eta alegiak aurkezteko eginiko lehen ekarpen garrantzitsua. Bertan, 18 poemen bidez haurrentzat prestaturiko testuak ditugu, beraien artean alegi ezagun batzuk "Saguen Bilzarrea", "Astoa eta Otsoa", "Ulia eta Chinhaurria"... eta beste batzuk ez hain ezagunak "Artzainaren Arraintza" edo "Hartza eta bi Kaskoinak", adibidez. Baina bertsotan dauden bederatzi alegi horiez gain, liburua osatzen duten gainerako bederatzi poemen artean soinuari garrantzia ematen diotenak ditugu:
"Chirula,
Chiruli,
Sagarren puntan mihula,
Sagarren pean mihuli,
Chiru liru la,
Chiru liru li.
"Chirula,
Chiruli,
Negu bethean mihuri,
Chochoek huntzan uztaila
Chiru liru la,
Chiru liru li.
..."
Edo ipuin kateatuen egitura bera duen "Petirisantsen kantua", errima eta zenbakiak erabiliz hitz jokoak egiten dituen "Bat eta bat!", mende bat lehenago ingelesen artean hain zabaldua zen nonsense edo zentzugabean oinarrituriko "Akherraren...", eta abar. Bai eta euskararen egoera kezkagarria planteatzen duten lanak.
"Ur gainean ezarri dute zubia,
Hartan erein ogiko hazi garbia,
Han jin arte irin ophilño churia,
Eskuarak ez, ez du galduko mihia."
Koldo Mitxelenaren ustez "...Oxobi... el mejor fabulista en lengua vasca. Por su vivacidad, por la maravillosa flexibilidad y poder expresivo del lenguaje, construye una verdadera creación en un género que casi por definición es tan poco original". Aita Villasantek, berriz, La Fontainerekin konparatzen du Oxobi eta honako hau dio haren euskarari buruz:
"El vascuence de
Liburuetan argitaraturiko alegi horiez gain, hil aurretik bazituen beste dozena erdi bat Gure Herria aldizkarian plazaratuak.
Liburugintzan, Oxobik arestian komentaturiko liburuez gain Heiatik zerura (1935) poema erlijiosoez osaturiko lana argitaratu zuen eta 1966an, egilea hil eta zenbait urtetara, Oxobiren lan orhoitgarri zonbait izenburuko liburua agertu zuen Haritschelharrek. Horiez gain beste hiru lan utzi zituen argitaratu gabe: pastoral bat, Nola gauden eskualdun pastorala, Gure mendiak poema liburua, eta Urrikalmenduzko parabolak izenekoa.
1952an Euskaltzain izendatu zuten, bere heriotza baino sei urte lehenago. Bere gorpua Itsasun lurperatu zuten. Txikitan, eta bizitzan zehar, amatxiren herriarekin, izaniko harremanaren ondorioz bertan lurpera zezatela eskatu baitzuen, familiarekin batera.