Pastoralak

Pastorala

Pastorala euskal literaturaren adierazpen dramatiko erabatekoena eta garatuena da. Bertsolaritzarekin batera, Herri honetan ekoiztutako herri literaturaren oinarria da eta  baldintza geografiko eta historikoak eragina izan dute Erdi Aroko eta Errenazimenduko Misterio herri antzerkigintza europarretik hasita egungo antzezpenera arteko bilakaeran zeinetan berezko euskal gaiak eta biografiak dira nagusi. Gainera genero hau Zuberoako herri teatroaren testuinguruan eta ohiturazko bere alderdi jatorrenean ulertu behar dugu. Izan ere, kasu honetan, ezin parekatuak dira XVIII. eta XIX. eskuizkribuei dagozkien antzezpenak XX. mendearen bigarren zatiko egileenekin. Teatro honen biziraupen eta atxikitze harrigarria bere bilakaeran gertatutako aldaketen kontura izan da.

Horri dagokionez Zuberoako beste hiru herri antzezpen dramatikoekin gertatutakoa kontuan har dezakegu: xaribari fartsak (astolasterrak) mendearen hasieratik ez dira antzezten, inauteriko pastoral barregarriak (Ihauteetako trajikomeriak) oso bizitza laburrekoak (dakigunez sei aldiz antzeztu ziren XVIII. mendearen bukaeratik XIX.aren erdialde arte) eta Maskarada (inauteriko ikuskizun  parateatrala) oraindik egiten direnak baino Georges Hérellek, frantziar ikerlari eta azterlari zeini zor diogun Zuberoako herri antzerkigintzaz dakigun ia guztia, azaldutakotik era nahiko desberdinean. Garbi dago, beraz, aldaketak gertatu direla. Zuberoako nekazari gizartearen garapen historikoak, eta bereziki, honek hartan egin dituen aldaketak, Errenazimendu ondorengoko herri nekazari kulturaz hasita Kontrarreforma eta Iraultzarekin jarraituz frantziar nazionalismoaren ezarpena eta mende honetako bestelakotze demografiko eta soziologikoak arte, herri antzerkigintza baldintzatu dute bere bilakaeran eta egiteko eraren oinarrian.

Ez gara harritu behar, beraz, elkarren aurkako ahotsak sortzen badira, alde batetik  azken antzezpenenak gaitzetsiz betiko pastoralen gaiekin ez dutela zer ikusirik esanez edo baita ere aldaketa sakonagoak proposatzen dituztenak egungo herriaren errealitateari atxikitakoak eta garbiago edo isilago jarrera kontserbatzaileen aurka. Gai honen aurrean, uste dugu nabarmendu beharra dagoela zuberotar erkidegoaren gaitasuna herri antzezpen dramatikoa erak testuinguru historiko eta gai hain desberdinetara egokitzeko ahalmena. Betiko pastoralaren kode dramatikotik abiatuta, ahal den eta zehatzena deskribatzen saiatuko garena, artikuluaren amaieran, azpimarratuko ditugu garapen jarraibide nagusienak gaur egun ikusi dezakegun emanaldia ondorio izan dutenak.

Betiko pastorala Zuberoako edozein herrietan talde batek egiten duen antzezpen gisara definituko dugu, eta aurreko garaietan Nafarroa Behean ere, gai trajikokoa, seriotasun zentzuan edo beste genero barregarrien aurkakoa, Aristotelesen interpretazioa bete gabe, zeinetan ikusleengan izua  eta harridura lortu behar da baizik eta Berchten  urrutitasunaren ideiara gerturatuz. Eginbehar nagusiena ikusleen doktrinatzea izango litzateke Kontrarreformaren ildo moralak jarraituz, ondo pasarazteaz gain korografia atalekin ikuskizunaren  oinarri iraunkorra direnak. Hortaz, testu dramatikoa, ezin bestekoa bada ere, beste atal bat besterik ez da normalean emango zitzaion garrantzirik gabe.  Hau pertsonaia edo “sujet” historiko, bibliko edo elezaharreko baten biografian oinarritzen da, agertoki bipolarizatu  batean aurkeztuta, zeinetan beti ongiaren (pertsonaia kristauak urdinez jantziak eta mundu zerutiarreko pertsonaiak) gaizkiaren gaineko (turkoak edo fedegabeak gorriz jantziak eta deabruak baleude) garaipena ziurtatua dago.