Ikusi dugunez, A. Oihenartek kantabrista joera ikasketetan sartu izanaren lekuko da, eta baztertu egin du. Euskal idazle batek, Joanes Etxeberri Sarakoak (Lab.), 1712 eta 1719 artean idatzi zuen kantabresak eta eskualdunak bereganatuz («Eskuararen Ethorkia», Donostia, 1972:63). Beste historialari batek, bere garaiko Pierre Marcak ez zuen onartu 1640ko «Histoire de Béarn» delakoaren asimilazioa. Onartzen du, ordea, Jeanne-Phillippe de Bela militar zuberotarrak, sortu zenetik 1748. urtera arte argitaratu gabeko Histoire des Basques... lanaren egilea eta 1745ean «Royal Cantabres Volontaires» izeneko gorputz ospetsuaren sortzailea, prusiar erara trebatua eta Frantziako hiru barrutietako euskaldunez soilik osatua. Belak Larramendiren obra ezagutzen zuen — Baionan bizi izan zen 1730etik 1733ra —, eta 1745eko «Diccionario Trilingüe» ren «Hitzaurrea» itzuli zuen (Peillen, 1987:157). Bien arteko harremanak estuak izango ziren, Larramendik bere «Corografía» lanean adierazten duen bezala, non «mesede asko» zor zizkiola aitortzen duen (1950:16). Belaren historia, batez ere, Sanadon beneditar eta etorkizuneko gotzain konstituzionalak 1785ean argitaratu zuen egokitzapenagatik da ezaguna. «Essai sur la noblesse des Basques» itzuli eta hurrengo urtean argitaratu zen Tolosan. Itzultzaileak, Diego de Lazkano elizgizon ilustratuak, erne jartzen gaitu "Prefacio" n, ikerketa eta bizitza kulturala garatzen ziren giro politiko-erlijiosoari buruz, lizentziak hartu zirela esaten baitu, "arrazoi politikoengatik abiatzen da eta Teologia eta Zuzenbidearen printzipio seguruenetatik ez aldentzeagatik". «Ez dira komeniko — dio Lazkanok tentuz — teologo guztiak esatea askatasuna edo Ahal Zibiletik salbuestea ez dela soilik gizakien jatorrizko egoera, baizik eta haien egoera naturala (...); era berean, ez dira konformatuko legelari guztiak Fernando Katolikoak Nafarroako Erresumaren konkista usurpatzea deiturikoarekin». Eusko-kantabrismoaren babesean, Sanadon saiatzen da frogatzen euskaldunek «basailutzatik eta morrontzatik, beren pertsonak bezala, beren jabetzak» salbuetsirik gorde zituztela beti. Bere jatorria konfederazio bat izan zen, honako hauek osatua:
«Pesikoak, Santander lurraldea okupatzen zutenak; eta Laredo, berez, Kantabroak, Bizkaia, Araba eta Errioxaren zati handi bat zutenak, non Kantabria Hiria zegoen, Konfederazio osoaren Metropolia zena; Autrigoiak, Karistiarrak eta Origebionarrak, Bizkaia eta Arabaren gainerakoa populatzen zutenak; eta Barduliarrak eta baskoiak, Gipuzkoa, Nafarroa eta Aragoiren zati bat okupatzen zutenak (27. or. )».
G. de Toursi jarraituz, Sanadonek adierazten digu nola ematen den, euskaldun hauen eskutik, Novempopulaniaren inbasioa Garonaraino (587). Gero, Monarkia bat eratuko zuten Nafarroako errege-erreginen menpean, « horietatik askok Kantabria osoko Erregeak izena hartu zuten; izan ere, haien estatuei, Baskoien Herrialdea jada ulertzen denari, garai batean Barduloek, Autrigoiek eta Kantabriarrek okupatutako eskualdeak gehitu zizkieten (30. or.) ». Azkenik, Sanadon saiatzen da frogatzen «Souleko eta Labiteko baskongadoek Baxa-Nafarroakoen abantaila berberak izan dituztela (200. or. )». Eta «ez daudela beren Erresuma partikularra eratzen duten legeen mende baizik, eta inola ere ez Frantzia osorako egin eta egiten direnen mende» (213). Bistakoa denez, bere alegatua, batez ere, Absolutismo frantsesari galga bat jartzera eta errege-salmentara eta horren ondorengo ezaugarrietara zuzentzen da. Sanadon ilustratuak Foruak «Nazioaren eta Printzearen» arteko kontratu gisa (181) irakurri arren, beste behin ere euskal igualitarismoa «noblezia unibertsal», «eskubide» moduan agertzen da Sanadonen jarraitzaile Polverelen hiztegian eta ondorengo historialari euskal-frantsesetan. Aita Florezen ikerketen hedapenari jaramonik egin gabe, Chaho zein Beltzuntze (1874), Jusef Egiategui (1780), Bidasueteko Ihartze (1825), Depping edo beste batzuek kantabrismoari eusten diote, Bidasoaren bi aldeetan iraun zuena jatorri desberdinetako foralisten eskutik.