Erakundeak

ERMANDADEA

Nafarroako ermandadeak. Nafarroako ermandadeak bi motatakoak ziren. Batzuk, bi erresumako herri mugakideen artean, batean lapurtu eta berarengana itzultzen ziren gaizki bizi ziren gizakien kontra. Beste batzuk, erresuma bereko herrien artean, herrialdearen barne-segurtasunak bere aurka atentatu

egiten zutenen jazarpena eta zigorra eskatzen zituenean. Nafarroan, Tutera, Arguedas, Valtierra, Cascante, Cadreíta, Alesues edo Villafranca, Milagro, Faltzes, Santakara, Caparroso, Murillo el Frutos, Murillo de las Limas eta Zarrakaztelu batzarkideak izan ziren; eta Aragoi, Tauste, Baea, Bioesia, Baesia, Majina, Mea, Kaparreia, Kaparritoa, Mea, Mala, Mea, Mertegia, Mertegia, Mertegia, Mertxika, Mertxika, Mertxika, Mea, Murillo, Mertxika, Mertxika Elkarri laguntzea erabaki zuten, kalte egiten zietenen aurka, eta eragindako guztia ordaintzera behartu ziren; era berean, anai-arrebek edo kofradiek ezin izango dute beste kofrade bat harrapatu Batzarreko batzarkideei jakinarazi arte, fidatzaile edo zordun izan ezean; halaber, kofradeen artean desafiorik balego, batzarkideek beren erresumako soldaduak aukeratuko lituzkete. 1368an, Karlos ii.ak, Gipuzkoako eta Arabako gaizkileak desagertu nahian, bi erresumetako herrien arteko ermandadea eratzeko agindu zuen. Bertan erabaki zen norbaitek lapurtu edo mina egiten zuela jakiten zuen herriak kanpaiak birjar zitzala hurrengoei abisatzeko eta denak elkartuta gaizkileen atzetik joan zitezen. Ermandade hau 1407an berritu zuen Karlos iii.ak. 1469. urtean Nafarroako eta Aragoiko herrien arteko Ermandade berria sortu zen. Hartan, kriminalen aurkako erregelamendu bat prestatu zen, non izendatutako auzitegiak heriotza-zigorra ere ezar zezakeen. Kausak laburtzen ziren.

Bigarren motakoak 1258 eta 1281ean osatutakoak ditugu, boteretsuen eta zaldun balderoen alde egiteko. Azken horretan, Lop Areciz Daroi izendatu zuten kapitain, eta Ermandadeko tropek "homeak hiltzen zituzten, et destragaban, et palacios quemaban, et feitore guztien justizia egiten dute, et con ttanto ziren defendatutako gizon behartsuak, et el señorío defienda, et la tierra en paz". Badakigu 1425ean bazirela ermandadeak, alkate partikularrekin, gaizkileak jazartzeko. Juan Lópiz Lecumberriko alkateak, haren anaia Lope Périzek, Pedro Miguel de Bertizek eta Larraungo zenbait elizgizonek gehiegizko ahaleginak egin zituztela Ermandadeak eta haren alkateek egindako preso bat indarrez askatzeko, eta erregeak delitugileen pertsona eta ondasunen aurka egiteko eta haien etxeak eraisteko agindu zuela. Halaber, jasota dago Karlos iii.aren erregealdiaren aurretik Ermandade bat zegoela, eta errege hori beste bat izan zela, merindadeko komisario batek osatua. 1450ean ere ermandade bat konpondu zen Erriberriko Gorteetan, bakea, baliagarritasuna eta erresumaren onura lortzeko. Besteak beste, ezarri zen epaile nagusiek, merindadeetako bakoitzean, epaile horien ahalmenak erabiliko zituztela ermandadeari dagozkion gaietan. Iruñeko alkatea lehendakaria eta epailea zen. Gastuak erresumako biztanleen arteko banaketa orokorren bidez ordaintzen ziren. 1488an Gorteek 2 errealen ekarpena adostu zuten sute bakoitzeko. Denbora horretan Santa Hermandad deitzen hasi zen. Ermandadea urtebeterako ezarri ohi zen. 1496an, Tuterak eta Erronkariko Haranak uko egin zioten ermandadean sartzeari, aurrez aurre zeudelako. Ermandade

horiek osatzen jarraitu zuten, harik eta 1510ean Gorteek debekatu zituzten arte. 1511n, Juan de Labrit erregeak proposatu zuen ermandadeak eratzea justizia arruntari laguntzeko eta gaizkileak beldurrarazteko, baina Gorteek horren aurka egin zuten, neurri hori herrialdea masiboki armatzeko modu gisa ikusten baitzuten.