Arantzazu. Frantziskotarren presentzia Arantzazuko Amaren komentu eta santutegiak 1514an izan zuen bere behin betiko instalazioaren aurrekaria. Izan ere, lehen fraideak Burceñatik (Bizkaia) iritsitako mercedarioak dira, Fr. Pedro Arriarangoak edo Oñatikoak, orduan nagusi lan egiten zuenak, bidalitakoak. 1493an iritsi ziren eta Gipuzkoako gizonezko erlijiosoen lehen komunitatea sortu zuten. Fundazioak ez zuen arrakastarik izan. Mesededunak beren jatorrizko komentuetara itzuli ziren, Burtzeña eta Colindresko komentuetara, Frai Juanek izan ezik, hark uko egin baitzion santutegia uzteari, eta, horrela, Garibay deitzen dien frantziskotarren "hirugarrengoen" etxe baten fundatzaile nagusi bihurtu zen. Frantziskotar hauek, geroxeago, dominiko bihurtzen dira, eta hortik sortzen da Frantziskotar Ordenarekin sortzen den auzia, zeinak etxerako eskubidea aldarrikatzen baitu. “Rota Romana” izeneko epaiaren bidez, frantziskotarren aldeko epaia eman zen 1514. urtean, eta data horretatik aurrera behin betiko jabetzea ekarri zuen. Une horretatik aurrera, areagotu egin zen Arantzazuko Amarekiko debozioa, eta Euskal Herriko santutegirik ospetsuenetako bat izatera iritsi da. Izen bereko Kofradiak zabaltzen du Oñatitik kanpo bere ospea eta San Inaziok santutegia bisitatzen du penitentziazko erromesaldian 1522. urtean. Beste debozio erakusgarri bat Juan López Alzarte eta Garay leniztarrak 1524ko urtarrilaren 2an egin zion ondarearena da. XVIII. mendearen hasieran 61 erlijioso baino gehiago zeuden. 1933an 20 aita, 17 korista, 26 lego eta dohaintza zituen, eta horrezaz gain ikastetxeko 68 ikasle.