1911ko otsailean sortu zen, Tolosan. Sustatzaileak tokiko jabe eta industrialak izan ziren. Hasieratik ohartarazi daiteke erakunde berri honek eskualdeko interes industrialei zerbitzatzea zuela helburu, izan ere, bere sortzaileak, Administrazio Kontseilua eta lehen orduko akziodunak Tolosa inguruko industria sektoreari lotutako pertsonak ziren. Eratzeko eskritura publikoan Ladislao Zavala (gerora Gipuzkoako Foru Aldundiko lehendakari izango zena), lanbidez abokatua, Francisco Zubeldia jabea eta Gervasio Aramburu eta Gregorio Mendia industrialariak agertu ziren. Lehen Administrazio Kontseilua, Zubeldia, Aramburu eta Mendia sustatzaileez gain, Pedro Limousin, Joaquin Elosegi eta Juan Urquiola industrialariek osatu zuten, guztiak gipuzkoar herri hartako bizilagunak.
Akziodunek Tolosaldeko industriarekin duten harremana agerian geratzen da, ez bakarrik industrialarien partaidetzaren bidez, baita papergintzako enpresen bidez ere, hala nola Araxes, Echezarreta, Ruiz de Arcaute eta Cª, edo Elosegiko txapelen fabrikaren bidez, horiek ere Bankuaren akziodun izan baitziren.
Tolosako Bankuak, gainera, inguruko nekazaritza inguruneari dei egin nahi izan zion, finantza zerbitzuak izan zitzan eta akziodun edo etorkizuneko bezero gisa entitatearekin bat egin zezan. Izan ere, landari lotutako jarduera funtsezkoa zen 1911n, ordurako industriak eskualde hartan zuen garrantzia gorabehera. Hori dela eta, bere jarduera hasi orduko, nekazaritzari dei egin zion euskaraz, oso modu adierazgarrian. Merezi du, gutxienez, Banco de Tolosak nekazari euskaldun onei zuzendutako idazkiaren (Tolosako Bankuba: Euskaldun nekazari zintzuak) lehen lerroei erreparatzea, gaztelerazko bertsioan bankuek zuten garrantzia eta aberastasuna adierazten baitzuen:
"Urrutira bizi zaretenoi, eta baita ezkutuko lekuetan bizi zaretenoi ere, ziur aski iritsiko zitzaizuen; edo oraindik ezagutzen ez dituzuenoi, BANKUAK izeneko etxeak daudela; eta Donostian eta Bilbon, eta beste herri batzuetan ere, egon zaretenoi, etxe handi, eder eta dotoreak ikusiko zenituzten, seinalatzen dituzten idazkun ederrekin, banku haietan pezetak pilaka dituztela..."
Paragrafo horrek eta gainerako testuak agerian uzten zuten bankuen eskasia nagusi zen garaia, eta are gehiago probintziako herri eta hiribilduen kasuan. Gogoan izan behar da urte hartan, 1911n, 1899an sortutako Banco Guipuzcoanok bakarrik zituela bulego gutxi batzuk probintzian. Bestalde, 1909an sortutako Donostiako Bankuaren presentzia baliogabea zen oraindik probintzian, apenas hasi baitzuen bere ibilbidea, eta lehen sukurtsala ireki zuen probintzian 1912an (Irun). Horregatik, Banco de Tolosa berrikuntza bat zen, herri hartan Banco Guipuzcoanoren bulego bakarra baitzegoen, 1906an irekia. Baina Tolosako Bankuak bezeroen bila jo zezakeen merkatua oso mugatua zen. Bankuak inguruko industriak sor zitzakeen eragiketa komertzialak zerbitzatzea eta baliatzea zuen helburu. Industria hori ekoizpen-unitate ugarikoa zen, baina tamaina txikikoa. Hori dela eta, logikoa da hasiera-hasieratik landa eremutik zetozen bezeroak erakartzen saiatzea; izan ere, haien pisua garrantzitsua zen oraindik ingurune hartako ekonomian.
Tolosako Bankuaren akzioen nominalean agerian geratu zen akziodun ugari erakartzeko eta bezero ugari konprometitzeko nahia. Hasierako kapital soziala milioi eta erdi pezetatan finkatu zen, 25 pezetako nominaleko akzioetan banatuta, eta horrek oso eskuragarria egiten zuen akzioren bat erostea eta, horrela, akziodun asko, handiak eta txikiak, sartu ahal izatea. Izan ere, akzioen harpidetza azkar eta ia Tolosako herritarrek estali zuten.
Zifra horiek garai bereko Gipuzkoako finantza erakundeekin alderatzen baditugu, distantzia handia da. Adibidez, 1909an sortutako Donostiako Bankuaren kapital soziala 10 milioi pezetakoa zen eta akzioen nominala 250 pezetakoa. Gipuzkoarraren kapitala, berriz, 1899an sortua, 5 milioi pezetakoa zen, laster handitu zena, eta bere akzioen nominala 500 pezetakoa zen.
Lehen urteetan, nahiz eta kapital mugatua izan, Tolosako Bankuak I. Gerran aldeko egoera ekonomikoa baliatu ahal izan zuen. 1911n 27 milioi pezeta egin zituen, 1915ean 79 milioi, eta bost urte geroago 276. Bere erreserbak ere kontabilitateko balantzeetan agertzen hasi ziren 1915etik aurrera. I. gerraren aldeko ondorioak entitatearen beste banku-adierazle batzuetan ere islatu ziren, hein handi batean inguruko industriak bizi izan zuen garai onaren ondorioz. Mozkinak 20.000 pezetatik (1915) ia 150.000 pezetara (1920) igaro ziren, eta 330.000 pezetara (1925) iritsi ziren. Hala ere, eta beste erakunde batzuk bezala, 20ko hamarkadaren amaieran hasitako krisiak ere bere eragina izan zuen Tolosako Bankuan. Balio erlatiboen eskalaren barruan, 1930eko mozkinek behera egin zuten 1925ekoaren aldean, % 15 pasatxo.
Jardueraren lehen 15 urteetan izandako hazkundea gorabehera, kapital soziala ez zen handitu. Soilik, 1942an bikoiztu egin zen, Akziodunen Batzarrak hartutako erabakiari jarraituz. Urte horretan gainera, hitzarmen bat sinatu zen Banco de Tolosa eta Banco de Bilbaoren artean. Ordutik aurrera, Gipuzkoako finantza erakundea neurri handi batean Bilboko bankuaren menpe egon zen.
Bilboko Bankuaren menpekotasunak Tolosaren integrazioa aurreratzen zuela zirudienean, Banku Zentrala izan zen, 60ko hamarkadaren amaieran, Gipuzkoako entitate txikia erosi zuena, 50 urte baino gehiagoko funtzionamenduaren ondoren. Horrela, Banku Zentralak bere bulegoak Gipuzkoako udalerrian ezarri ahal izan zituen, garai hartan 40 milioi eta erdi pezetako kapitala zuen Tolosako Bankua eskuratze hutsagatik, eta bere gordailuak ia 715 milioikoak ziren.
Horrela amaitu zen Gipuzkoako tokiko banku baten historia, zeina Tolosako industrialari talde bati esker altxatu baitzen, tokiko industriaren eta nekazaritza eta abeltzaintzako sektoreari lotutako biztanleriaren zati baten ekonomia apalaren finantza-eragiketen euskarri izateko. Tolosako Bankuaren hedapena ez zen bere jarduera-ildoaren barruan egon. Bere ibilbideak, kapital laburrak baldintzatuta eta erakunde handiagoekin lehiatzeko aukerarik gabe, fundazioaren helburuak betetzeko balio izan zuen. Urrezko ezteiak bete ondoren, Tolosako Bankua desagertu egin behar izan zen bankuen sektorearen bilakaera zela eta, 1911ko inguruabarrekin zerikusirik ez zuena.