Eskultoreak

Larrea Gayarre, Vicente

Bizkaitar eskultorea, Bilbon jaio zen 1934an, aita bilbotarra, Jose Larrea Echániz eskultorea, eta ama nafarra, Pilar Gayarre Galbete.

Gaztetatik ikaskuntza artistikoa egiten du familiaren tailerrean, Atxuriko Arte eta Lanbide Eskolan eta Bilboko Berreginen Museoan. Bere aitak aitonaren lanbidea jaso zuen oinordetzan, Vicente Larrea Aldama, Santa Maria kalean, XIX. mendearen azken laurdenaren hasieran, Parisen eskultura ikasten eta lantzen hainbat urte eman ondoren, oso garrantzitsua izango zen tailer bat ireki zuen familiako lehen eskultorea. Vicente Larrea Aldama 1922an hil zen, eta egun horretatik aurrera bere seme Josék zuzentzen du tailerra. Eredu klasikoak eta prestakuntza goiztiar eta praktiko horrek ematen dizkion ofizioko baliabide guztiak sakonki ezagutzeak eta horrelako tailer batek dituen ezaugarri bereziak ezagutzeak eragin handia izango du Vicente Larrearen obran. Tailer horretan, mende erdi baino gehiagoan, Bizkaian oraindik ikusten diren eskultura publiko eta erlijioso asko egiten dira. Horrez gain, konplexutasun tekniko handiko eskulturak egiteko aukera izango du. Aldi berean, Indautxuko jesuiten ikastetxean batxilergoa egin zuen eta ondoren Meatze eta Siderurgiako Ingeniari Teknikoa ikasi zuen 1957an graduatu zen arte. Bere prestakuntza osatzeko, Raymond Dubois eskultorearen tailerrean aritu zen, Frantziako Solesnes herrian.

Larrearen eskultore-kontzientziak eta familia-tailerrean urte hauetan egin duen obrak berak pixkanakako bilakaera jasaten dute, hasieran tailerreko eskulturaren testuinguruan, zeina aitak, eskulturarekiko interesa duen anaia bakarra denez, bere eskuetan uzten baitu, eta, gero, eskultura garaikidearen hizkuntzara behin betiko bideratzen duen hausturaren bidez. Haustura horrek familia-enpresaren egiturara ere iritsiko da, zeina Vicente Larreak 1964an desegin eta bide profesional independentetik jarraituko baitu. Larrearen lanaren eraldaketaren urte horiek bat datoz arte autoktono eta esperimental baten beharra adierazten duten abangoardiako euskal taldeen sorrerarekin, eta garai hartako gizartean zailtasun handiz irekitzen den bidea. Bizkaiko Emen taldean sartuko da Larrea, eta Gaur eta Emen taldeek elkarrekin Bilboko Arte Ederren Museoan egiten duten erakusketan parte hartuko du 1966an. Bertara, egurrezko Kristo gurutziltzatu bat eramango du, alde batetik, berak zuzentzen duen tailerrean egin berri den imajineria erlijiosoarekin bat egiten duena, baina, aldi berean, garaiko beste lan batzuk bezala (Pantokrator bat, Ama Birjina bat Haurrarekin eserita), berehalako hausturaren norabidea adierazten duena. Eraketa erromaniko batetik abiatuta (Chartres, Vézèlay), eskultura horien forma oinazetuak, urratuak, bere egitura-lerroen adierazkortasuna aztertu eta agerian uzten du, hura indartuz.

Handik gutxira, antzeko eskema baten gainean, lehen eskultura ez-figuratiboak agertuko dira, Mañariako hilerriaren ondoko Kirikiñoren omenaldia eta brontzezko esferako bi garapen, denak 1967koak, eta ondoren Bilboko Arte Ederren Museoaren egitura zirkularra eta tamaina handiko beste antzeko bat Begoñan; Bilboko Simon Bolivar kaleko etxe baten egitura zuzen bertikala, 1968an horizontalki garatua, etab. Urte hauetako eskultura guztiak, publikoak izan ezik, eskultorearen bakarkako lehen erakusketan egongo dira, Bilboko Grises Galerian (1968). Oso geometrikoak eta egitura oso dinamikokoak diren lan hauek, espazioari modu oldarkorrean aurre egiten diotenak, hurrengo urteetan soluzio konplexuagoetara eraldatuko dira. Horrela, Illescas Galeriako 1970eko bakarkako hurrengo erakusketan, bi elementu kontrajarriz markatutako obra bat agertuko da: alde batetik, gainjarritako unitateen egitura geometrikoak, aurreko obrakoen antzekoak; beste alde batetik, garapen askeagoko elementu organiko batzuk, eskulturak eta eskulturak. Serie honetako piezekin. Bertan, generikoki Kartzelak deitzen diren bi elementuak uztartzen dira, edo Farraluque izenburua duena, Lezama Lima pertsonaiaren eskutik, Mexikoko Arte Ederren Jauregian egindako Euskal Arteari buruzko erakusketan ordezkatutako eskultorea egongo da, Jose Luis Merino komisarioarekin eta Basterretxea eta Basterretxearekin batera bidaiatuko baitu.

1970-1971 ikasturtean eskultura irakasle aritu zen Bilboko Arte Ederren Eskolan, eta jarduera hori bertan behera utzi zuen, irakaskuntza sistemarekin bat ez zetorrelako, ez baitzen oso egokia ikasleen sormena suspertzeko, une hartan Eskolan nagusi baitzen. Urte hauek erabakigarriak izango dira Larrearen obran. Elementu laminar organikoa, oraindik zati etenetan garatua, gero eta argiago azaltzen da brontzezko eskultura txikietan eta Kartzelen barruan, eta elementu bakartzat baieztatzen da 1971ko Barakaldoko Euskal Artearen Erakusketan eta 1972ko Iruñeko Nazioarteko Arte Topaketetan ikusgai egongo den burdinazko eskultura handian, orain Barakaldoko Udaletxearen aurrean altxatzen dena. Horizontalki garatutako beste bi eskultura, hauek ere burdinazkoak, horietako bat Iruñeko Zitadelako Parkean dagoelarik, eskultura gainjartzen diren elementu etenez osatuta agertuko den azkenak izango dira. Nolanahi ere, hori izan ezik, Larrearen lanen oinarrizko egitura ezin hobeto zehaztuta dago: eskulturaren gorputza lamina jarraitu batek osatuko du, landare- edo enbrioi-itxurakoa eta dibertsifikazio eta garapenerako aukera mugagabekoa, lodiera aldakorrekoa. Laminaren masak, hutsune ilunek eta ertzen edo ezpainen marrazkiak aldi berean jokatzen dute haren adierazkortasunean.

Ondoren irekiko den bere eskulturen ziklo berri hau Santimamiñe izeneko lan-talde batekin hasiko da, Arteagako Ereñuzarra zeharkatzen duten kobazuloen antolaketa espazialaren eskultoreak bertan aurkitzen duen eraginagatik. Izan ere, edozein dela ere eskulturak hartzen duen azken konfigurazioa, ibilbide labirintikoaren hasiera bera, ezkutukoa, misteriotsua, zeinaren bide batzuk ez baitira inoiz agerian agertuko, eta espazioa eta ikuslea etengabeko peripezia, etengabeko ibilbide batera behartzen dituena, guztiona da. 1973an Larreak atzera begirako lehen erakusketa egin zuen Durangoko Udal Kultur Aretoetan. Hurrengo urtean Santimamiñe seriea erakutsiko du Madrilgo Kreisler-2 galerian, kritika arrakasta handiarekin. 1975ean Bilbon (Luzaro Galeria) eta Gasteizen (Eder Arte Galeria) egindako beste bi erakusketek (Santimamiñe serieko lanekin eta eskultoreak Brocas deitzen dituen beste batzuekin) eta 1977an Iruñeko Ziudadelan egindako atzera begirako batek itxiko dute orain arte bere erakusketa pertsonalen zerrenda. Hala ere, urte hauetan guztietan, kolektiboki ugariak izango dira parte hartuko dutenak, eta aipamen berezia merezi dute hirurogeita hamarreko hamarkadan zehar euskal kulturaren, politikaren eta jaien ezinbesteko parte izan ziren euskal artearen lagin ugariek. Izan ere, abangoardiako arte plastikoen hedapen eta errotze herrikoiaren fenomeno berezienetako bat izan daiteke, duten indarragatik eta jarraitutasunagatik. Larrearen lana formatu ertaineko eskulturen artean egiten da, brontzez galdatutakoen eta tamaina handiko beste eskultura publiko batzuen artean, burdinaz galdatutakoen artean. Batzuetan, eskulturok fideltasun handiagoz edo gutxiagoz lekualdatutako zirriborro gisa erabiltzen dira.

Azken hamar urteetan egindako eskultura publikoen artean, Gasteizko Ajuria-Enea jauregian (1975) behin-behinean dagoen Barautsa nabarmendu behar da, Eusko Jaurlaritzaren lehendakaritzaren egoitza eta Arabako Museoaren jabetzakoa; Lagun Arorentzat egindako beste burdin bat Arrasaten ( 1979), Caja Laboral Popularrarentzat beste bat Madrilgo La Paseo de la Castelan (1983). 1983an Chicagoko Nazioarteko Arte Azokara joan zen Basterretxea eta Mendibururekin batera, Eusko Jaurlaritzak gonbidatuta.

Azken urteotan, Larrearen obraren bilakaeraren ezaugarri garrantzitsuenetako bat eskulturaren epidermisaren tratamenduan oinarritu da, bai modelatuarekiko interes gero eta handiagoan, bai polikromiaren aukeretan. Izan ere, 1980an, poliester erregofatu eta polikromatuzko bi eskultura egin zituen, antzinako eskulangintzaren aintzatespena, bere ikaskuntzaren oroitzapena eta Italiara egindako bidaia siokara eta barrokara egindako bidaia. Berruguetetik hasi eta Berninirenganaino eta seiehungarren Erromako arkitektoetaraino, edo Karibeko eleberrigile garaikide barrokoenganaino, beti dago presente hazkunde askeko elementu natural bat, aurreikus ezina, ia tumorala, barrokoaren izpiriturik oparoena, non formarik harrigarri eta sentsualenek labirinto huts bat sortzen baitute, erdigunerik gabea, bere lan originala etengabe zeharkatzen duena.