Literatoak

Kardaberaz, Agustin

Idazle eta misiolari. 1703ko abenduaren 29an Hernanin (Gipuzkoa) jaio zen. Bolonian hil zen, 1770eko urriaren 18an.

Lehen ikasketak Donostiako Jesuiten ikastetxean egin zituen eta Iruñean eta Valladoliden egin zituen gero, Filosofia eta Jurisprudentzia ikasketak, hurrenez hurren. 1721an Jesusen Konpainian sartu zen eta Filosofia ikasteari ekin zion, oraingo honetan Palentzian. Gero Teologia ikasiko zuen Valladoliden. 26 urterekin apaiz egin zen (1729). Bilbon Konpainiak zuen ikastetxeko gramatika irakasle izendatu zuten eta lan horretan aritu zen hiru urtez.

Horrela hasi zen herrialde guztian zehar ezagutarazi zuen predikari lanetan. Bere santu ospeak asko lagundu zion lehenengo sermoietan arrakasta izaten. Hainbeste jende elkartzen zen hura entzutera non kanpoan predikatu behar izaten zuen, fededunak tenpluan sartzen ez zirela ikusita. Bilbon Areatzan eman behar izan zuen sermoia. Oratoria ikastearekin batera, Oñatiko Unibertsitatean Teologia eta Moralaren katedra ateratzeari ekin zion urtebetez. 1736an Loiolara joan zen bizitzera. Handik Gipuzkoa eta Bizkaian zehar ibili zen herriz-herri euskarazko sermoiak ematen.

1744an euskarazko lehen lana idatzi zuen; horixe izan zen euskal literaturan egin zuen ibilbideko abiapuntua, baina beti erlijio-proselitismoa xede izanda. Jarduera horretan, beraz, pastoraltza helburuei jarraitzen zien, izan ere, originaltasun asmo sendoa barneatzen da bere lanetan eta bere kezkaren jomuga lanetan islatzen dituen ideiak dira estilistika edo literatura baino gehiago.

1767an Santzio Pragmatikoa aldarrikatu zen. Horren ondorioz, Carlos III erregeak inguruko jesuitak kanporatzeko dekretua ezarri zuen. Cardaberaz Italiara abiatu zen eta Castelo de San Juan izan zuen gotorleku, Bolonian. Bertan hil zen, 1770eko urriaren 18an.

Predikari ospetsu eta euskaltzale amorratua izateaz gain, haren biografia idatzi zutenek santu fama atxiki zioten; herrialdean Jesusen Bihotzaren debozioa sustatu zuen lehenengotarikoa izan zen eta Ordenean Jaun handienen artean kokatzen da, hala, Menologio delakoan ere agertzen da.

Bere idatzizko obra garrantzitsua da. Aita Asteteren Kristau-ikasbideko itzulpen ugari egin zituen, Añibarro, Echeverria eta Moguelekin batera. Cristavaren Vicitza edo orretarako Vide erreza bere amabi Pausoaquin izenburupean Dutariren "La vida del Cristiano..." lanaren itzulpena argitaratu zuen Iruñean 1744an. Garai horretan euskaraz argitaratzen ziren liburuekin alderatuta, oso lan luzea izan zen. 1761ean Iruñean Cardaberazen beste hiru lan agertu ziren, San Ignacio Loiolakoari buruzkoak: a) Aita San Ignacioren Egercicioen Gañean Afectoac, beren Egemplo, ta Doctrinaquin: edo Egercicioen II en Partea. Duvoisinek lan horren lapurterazko egokoitzapena egin zuen 1856an; b) Aita San Ignacioren Egercicioen III garren Partea; c) Aita San Ignacioren Egercicioen Gañean, orien lav asteetako Meditacio laburrac, edo Egercicioen lav garren Partea. Azken hau ere lapurteraz eman zen.

Erlijioa alde batera utzi eta euskara gaitzat hartuz, urte horretan bertan euskara behar bezala idazteko, irakurtzeko eta hitz egiteko tratatu bat argitaratu zuen, izenburuan irakur daitekeenez: Eusqueraren Berri Onac: eta Ondo Escribitzeko, ondo iracurteko, ta ondo itzeguiteco Erreglac. Cardaberazek hizkuntzari buruz argitaratu zuen lan bakarra da hori. Izenburuari so euskararen Berri Onak irakur daiteke; horrek argi erakusten du zenbat maite zuen hizkuntza. Lan hori bederatzi atalez osatzen da, euskal hizkuntzaren gorentasunari eta literatur ekoizpenak emateko euskarak duen gaitasunari (bereziki oratoria) buruzkoak. Cardaberazen ustez, bere garaikideek pentsatzen zutenaren aurka, euskara ez zen gizateriaren lehen hizkuntza izan, hebreera baizik. Dena den, irmotasunez babestu zituen euskararen gardentasuna eta aldaezintasuna. Euskal ekoizle gutxi izateari tamalgarri zeritzon eta apaiaz eta maisuei hizkuntza erabili zezaten zirikatu zien goi mailako hizkuntza bihurtze aldera.

1762an tratatu aszetiko bat argitaratu zuen Iruñean, "Ondo Iltcen icasteco ta ondo iltcen lagunteco egercicioac" izenburupean. Hurrengo urtean, 1763an, Jesús, María ta Joseren devociñoco Libruchoric atararico devociño batzuc eman zuen bizkaieraz. San Joseri, Gurutze Santuari eta Arrosarioari eskainitako debozioak. 1764an Justuen Ispillu Arguia argitaratu zuen, San Luis Gonzaga eta San Estanislao de Kostkaren bizimoduei buruzko liburua eta 1766an, artean kanporatu ez zutela, Senar emazte santuak, San Isidro Nekazariaren bizitzan oinarritua.

Hil ostean (1770) ere bere lanak argitaratu ziren eta ordura arte ezagutu gabeko lan originalak ere bai: Mezaco Sacrificio ta Comunio Sagraduaren gañecó doctrina (Tolosa, 1782), Escu liburua, ceinetan arquitcen dira cristau onaren eguneroco egercicioac (Tolosa, 1826), Amorezco eta dolorezco Jesu Christo-ren Pausoac (Tolosa, 1858. Lan honetan Peñafloridako Kondeak, Azkoitiko elizan kantatzeko, musikatutako lauko txiki batzuk argitaratu ziren),. Ama Veneragarri Josefa sacramentu guciz santuarena ceritzanaren Vicitza eta vertuteac (Tolosa, 1882. Azkoitiko Ama Josefa Sakramentu txit Santuaren biografia). Inprimatu zen azken liburua Azpeitico erri chitez noblearen gloria paregabeac edo Aita San Ignacioren bicitza laburra izan zen (Tolosa, 1901). Lehen edizioko hitzaurrean irakur daitekeenez, Arandako Kondeak uko egin zio hura argitaltzeari, izan ere, euskaraz ez argitatzeko agindua emana zuen.

Aro berri honetan Aita Agustin de Cardaberazi omendu egin zen eta elkarte euskaltzale batek haren izena darama.