Literatoak

Pelay Orozco, Miguel

Olarso.

Idazle gipuzkoarra, 1913ko martxoaren 6an Donostian jaioa. Hiri berean hil zen 1998an.

Bere ibilbide literarioa Caracasen hasi zen, bertan bizi izan zelarik 1941etik 1951ra arte, Ekin euskal kultur taldean parte hartuz, orduan gazteak ziren idazle batzuek osatua, horien artean Iñaki de Urreiztieta, Jon Oñatibia, José Estornés, Andoni Arozena, Bitor Elguezabal eta beste batzuk.

1943an bere lehen liburua argitaratu zuenetik, bere bokazio literarioa euskal gaiekiko zaletasun sakonarekin identifikatuta agertzen da.

Amerikako garai horretakoak dira Preludio sangriento (1943), La erakarpen del crepúsculo (1946), El ritmo de la tiempos (1948) eta Crimen en Los Rododendros izeneko polizia-ekoizpena, gaur arte argitaratu gabea, baita saiakera, estanpa eta narrazio liburuak ere, Erretaula vasco (1946) eta Aitzgorri al sombra izenburukoak.

Bere jaioterrira itzuli zenean, Miguel Pelay literarioki eklipsatu zela zirudien, eta urte batzuk eman zituen ilunpetan. 1962an Pio Barojari buruzko La ruta de Baroja izeneko ikerketa garrantzitsu batekin berragertu zen arte. Ia aldi berean, Diálogos del camino bere liburu zoragarria argitaratu zuen. Bi lan hauek oso harrera ona izan zuten, bai kritikaren aldetik, bai publikoaren aldetik, eta nahikoa izan ziren egilea bere lurraldean sagaratzeko. Ondoren etorriko ziren El escritor y su brújula (1964); Elizpe euskariano (1966); Los Pelotaris izenburu generikoa duen eta Kapero y los dos (1967), Jai-Alai en América (1968) eta El último pelotazo (1968); Cuadernos de un solitario (1968) Liburu atsegin eta atsegin horien ondoren, Gran país, fácil país (1970) eta La encrucijada (1971) etorri ziren, eta, José de Artecheren iritziz, Pelay Orozcori "sutsu eta polemiko" agertu zioten, "aurreko ekoizpenen bidez ezagutzen genuenaren antzekorik gabe".

Haren atzetik datoz Txoperena kontrabandista (1973), Baroja eta Euskal Herria (1974), Hitzak, hitzak, (1975), Bilinch hil eta ehun urtera (1976), Herrialdea eta bere arazoak (1976), Bide guztiak dira baliozkoak (1977) eta Oteiza (1978). Liburu hau, konprometitua eta polemikoa, eta autoreari laudorio eta kritika gogor asko balio izan dizkiona.

1980tik aurrera, Donostiako Orfeoiari buruzko Musica sembrada (1980), Los pelotaris (1980), Pelota, pelotari, fronton (1983), Un vasco que honra a su país (1983), Isidoro Fagoaga (1986), Un album entrañable (1986), Una noble dinastía (1986), Las Torres y la Literatura vasco (1987) argitaratu zituen.

Venezuelan egon zen bitartean, Pelay Orozco erbesteko hainbat euskal argitalpenen kolaboratzaile erregularra izan zen, besteak beste, Caracaseko Euzkadi, Mexikoko Euzko Deya, Gernikako San Juan de Luz eta abar. Ameriketatik itzuli zenetik, hainbat aldizkari eta egunkaritan kolaboratu du, euskaraz eta gaztelaniaz, hala nola Zeruko Argia, Jakin, Oarso, Bidasoan, Aranzazu, El Diario Vasco, Deia, Euzkadi, Boletín de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País, Revista Internacional de los Estudios Vascos, eta beste hainbatetan. Halaber, Buenos Aireseko Eusko Ikaskuntzaren Institutuko Aldizkari Amerikarraren eta Indianako (AEB) Society of Basque Studies in America-k argitaratzen duen Journal of Basque Studies-en kolaboratzailea da. Halaber, Kolonbiako eta Venezuelako hainbat argitalpen historiko eta bolivartarretan parte hartu du.

Aipatutako lanez gain, honako hauek nabarmendu behar dira argitalpen kolektiboetan: Euzkadi (Centro Vasco de Caracasek 1967an Zilarrezko Ezteiak zirela eta argitaratutako alea); Canto a Joxe (Grupo Doctor Camino de Historia Donostiarra, José de Artecheren omenezko postumoa, 1972); Simposium Arte y Naturaleza (Caja de Ahorros Provincia de Estudios, 1982) Ignacio Tellechea Idigoras, 1983); El Bolívar de los Vascos (Eusko Jaurlaritzak argitaratua, 1983); Argazkia (Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián, 1986); Boletín de la Cofradia Vasca de Gastronomía (en homenaje postumo a José María Busca Isusi, 1986); Revista Internacional de Estudios Vascos

Idazle eta artista ugariren hitzaurreak eta aurkezpenak idatzi ditu, besteak beste, Iñaki de Urreiztieta, Iñaki Linazasoro, José de Arteche, José Berruezo, Angel Cruz Jaka Legorburu, Arantzazu Amezaga, Juan Antonio García Marcos, Ramiro Larrañaga, Julián Ugarte, Emilio Navuezo, Angel Santxantxo, Oñana, etab. Hitzaldi ugari eman ditu eta omenaldietan, liburu aurkezpenetan, erakusketen inaugurazioetan eta abarretan parte hartu du. Halaber, Tolosako Nazioarteko Abesbatzen Lehiaketaren Pregoia eman du, 1990. urteari dagokiona.

1948an, Caracasko Euzkadi aldizkariko Literatur Lehiaketako Lehen Saria lortu zuen; 1972an, Gipuzkoako Idazleen Elkarteko Urrezko Luma, eta 1982an, Gipuzkoako Liburu-saltzaileen Gremioko Zilarrezko Euzkadi saria. 1980an Donostiako Orfeoiko ohorezko bazkide izendatu zuten. Era berean, Historiako Akademia Nazionaleko kide urgazlea da, Venezuelakoa; Falcon Estatuko Historia Zentrokoa, Venezuelakoa; Buenos Aireseko (Argentina) Instituto Americano de Estudios Vascos institutukoa; eta Indianako (AEB) Society of Basque Studies in America erakundekoa. Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko, Eusko Ikaskuntzako, Juan de Garay Euskal Kultur Erakundeko, Euskal Herriko Elkarte Bolibartarreko eta Bidasoako Izokinaren Kofradiako kide ere bada.