1908tik izen bereko aldizkaria argitaratu zuen euskal kulturarako Elkartea.
Ideia hori Santo Tomas jaian, 1906ko abenduaren 21ean Arturo Campionen lehendakaritzapean Gipuzkoako Aldundian ospatutako batzarretik abiatu zen.
Hurrengo urteko, 1907, apirilaren lehen egunean, Zumarragan ospatutako batzarrean estatutuak onartu ziren eta Euskal Esnalea Sozietatea bizia eman zitzaion, goiburutzat Campionen oihua beretzat hartuz: ¡Gora Euskara maitagarria!.
Ordutik mitinak, jaiak eta hitzaldiez jositako ekimen sutsuari hasiera eman zitzaion. Besteak beste hurrengo jaunek heltzen zioten: Arturo Campion, Patricio Orcaiztegui, Carmelo Echegaray, Domingo Aguirre, Julio Urquijo, Serapio Mújica, Alfonso M. Zabala, Casildo Zabala, Larreta el de Azeláin, Basilio Iraizoz, Isaac López Mendizabal, Jose Eizaguirre eta, batez ere, Gregorio Muxika. Horman eskegitzeko eta eskukoak ziren euskal egutegiak argitaratu, Auzan, Ulzaman, Elizondon, Lekunberrin, Bilbon, etab. bezalako mitin ospetsuak antolatu ziren. Literatura lehiaketa errepikatuak antolatu ziren eta, batez ere, euskal jaietariko bakoitzean euskararen egunak eta euskal hitzaldi-sortak abiarazi ziren. Domingo de Agirre, Luis de Eleizalde, Patricio Ocaiztegui eta Carmelo Echegaray hil zirenean Euskal Esnalea Sozietatea hondamendi-zorian aurkitu zen baina Gregorio Muxika ikaragarri suspertzaileak berrindartu bakarrik ez ezik bere gailurrera eraman zuen. Aldizkariak bere lehen aldia Tolosan hasten du, 1908ko otsailean eta "Euskalerriaren Alde" aldizkariaren eranskin bezala argitaratzen da, guztia euskeraz bakarrik idatzia. Euskal literatura mugimendu guztiaren organoa izan zen 1908-1931 epealdian zehar, urte horretan Gregorio Muxikaren heriotzarekin desagertuz. Bere orrialdeetan Jai Euskaroetan saritutako olerkiak tokirik izan zuten eta bere lehiaketek ere, eta hainbat artikulu eta gai tekniko eta zientzia mailako euskeraz egindako lehen saiakerak ere. Euskara edozein artegatasun mailatan erabili izan zedin asmotan ez ziren humore gaiak, txistea eta anekdota, antzerki komikoak eta jendarteko galdesortak falta. Ohiko lankideen artean bere garaian izan ziren Nicolas de Ormaetxea "Orixe", Emeterio Arrese eta Xabier de Lizardi bezalako idazle ospetsu eta garrantzitsuak nabarmendu daitezke.