Kontzeptua

Zamakolada

Hurrengo eguneko goizean, larunbatean, abuztuaren 18an, bizilagunen asanblada bat egin zuten Abandon. Bertan haien ahalordeek aurreko Batzar Nagusietan onartutako plan militar berria ezereztatzea erabaki zuten. Ondoren, Abandoko bizilagunek jaurerriko gordailuan gordetako fusil-sorta bat bereganatu zuten. Hala, elizate horretako eta inguruko beste batzuetako berrehun gizon baino gehiago Bilbora abiatu ziren fusilak hartuta. Han hainbat miaketa egin zituzten eta Diputazioko kideak preso hartu zituzten. Atxilotuak elizatera eraman zituzten, asanbladara. Han "lapur" eta "aberriaren traidore" modura tratatu zituzten.

Korregidorea, Jose Agustin Ibañez de la Renteria eta Pedro Jimenez Breton diputatu nagusiak eta Benito de Arechabala eta Diego Antonio de Basaguren jaurerriko idazkariak Abandoko udaletxean giltzaperatu zituzten, aurreko biurtekoan diputatu nagusi izan zen Pedro Francisco de Abendañorekin batera. Azken hori ere indarrez eraman zuten hara, azken hiletan bere erretiroko bizitokia zen San Francisco komentutik indarrez hartu ostean. Beranduago, plazara (egun Albia Lorategia lekutzen da) begira zegoen balkoira irtenarazi zituzten udaletxearen aurrean batutako jendetzaren eskakizunei erantzuteko. Bertatik matxinatuen aldarrikapen nagusiak jasotzen zituen idatzi bat irakurri zen. Aldarrikapen horiei bertaratuek egindako eskaerak gaineratu zitzaizkien. Horri eta berriro Batzar Nagusiak egin arte erreforma militarra bertan behera geratzen zelako albisteari esker, egoera baretu egin zen. Egoera hori baliatu zuten Bilboko pertsonaia ospetsu batzuek (esate baterako, Mariano Luis de Urquijo Estatuko idazkari ohiak eta Jose de Mazarredo almiranteak) agintarien askatasuna lortzeko, haien zaintzapean geratuko zirelako bermearekin.

Dena den, ezin esan giroa lasaia zenik. Gau guztian zehar patruilen mugimendu etengabeak izan ziren Abando, Begoña, Deustu, Barakaldo eta Bilbo artean. Matxinatuek miaketa ugari egin zituzten sistema militar berriaren egileak aurkitzeko eta haiek kinka larrian jarri zituzten frogak topatzeko. Luis Marcelino Pereira korregidoreak Batzar Nagusiak hilaren hogeita birako deitzeko dokumentu bat taxutu zuen eta Mazarredok dokumentu horren kopia ugari sinatu behar izan zituen elizate ezberdinetatik zetozen taldeei emateko. Iskanbilak ez ziren Bilbo eta inguruetako elizateetara mugatu. Abandotik zortzi edo bederatzi kilometrora, Barakaldoko bizilagunez osatutako talde batek jaurerriko kontsultaria eta haren idazkaria atxilotu eta Abandora eraman zituen. Halaber, erreforma militarraren aurka zeuden bizilagunek eragindako iskanbilak izan ziren Sestaon, Portugaleten, Gordexolan, Somorrostroko lau kontzejuetan, Lezaman, Loiun, Sondikan, Erandion eta Galdakaon. Arrigorriagan eta Etxebarrin.

Arratian merindadeko Batzar bat deitu zuen Dimara mugitu zen Zamacolak. Batzar horietan ibarraren segurtasuna bermatzeko neurriak hartzea erabaki zuten, horretarako, hainbat bizilagunek armak hartu zituztelarik. Akordio horren albisteak bizkaitarren arteko balizko borroka armatu baten beldurra azaleratu zuen. Horrenbestez, Diputazioak armak ez hartzeko eskatu zien Arratiako bizilagunei. Zamacolak eta matxinatuengandik ihes egin zuten bere bandoko kideak Nafarroara egin zuten ihes. Han erregeordearen tropen babespean gorde ziren.