Enpresaburua eta ingeniaria. Madril, 1869-10-17 - Madril, 1951-10-08.
Bere biografoak bat datoz esaterakoan Nikolas Urgoiti izan zela papergintzaren sektore osoaren ikuspegi globala izateko gai izan zen lehena eta azkena. Egia esan, hori ez zen bere bertute bakarra izan, Urgoiti negozio-gizona baino askoz gehiago izan baitzen; izan ere, hori izan zen azkenean, baina ingeniari gisa hasi zen, eta lehenik papergintzan nabarmendu zen, eta gero kulturaren editore eta sustatzaile gisa.
Urgoititarren seme zaharrenaren hastapenak zurrunbilotsuak izan ziren: karlisten (aitaren aldetik) eta liberalen (amaren aldetik) familia batetik etorria, Madrilen jaio zen, karlistaden ondorioz gurasoek hara emigratu baitzuten. Gero, sufrimendu gutxirekin, Parisera eta Donostiara emigratu zuten. Artean zortzi urte besterik ez zituen haurra zela, ama hil zitzaionean, Tolosako Eskolapioetan sartu zuten Nikolas. Agian sufritutako guztiagatik aurkitu zuen, baketsua eta atsegina, baina ez luzaroan, gero Madrilera itzuli baitzen bide-ingeniari ikasketak egitera. Madrilgo egonalditik giro gorabeheratsu eta ikasle-nahaste-borrastea geratu zitzaizkion, baita ingeniari titulua (1892) eta curriculum bikaina ere.
Aurkeztu zitzaion lehen eskaintza profesional serioa ingeniari gisa lan egitea izan zen, Kadaguako paper fabrikan, Enkarterrietan. Esperientziarik ez zuen arren, gustatu egin zitzaion proposamena, soldata on bat, argi elektrikoa eta ur arrunta zituen etxe eder bat -ez zen oso ohikoa 1894ko Euskal Herrian! -, ikatza doan eta baratzea barne hartzen zituena; geroago bere bilobak idatzi zuen: "fabrikan ikusi zuen Urgoitik bere proiektua, nolabait utopikoa, errealitatera lotzeko elementu ukigarria, paper-industriak antolaketa zabal eta malgu batean biltzeko, hasi lehengaia ematen duen zuhaitza lantzetik, eta pentsamenduaren ibilgailu egiten den liburu eta egunkariraino". Berehala ohartu zen, ordea, sektorearen arazoez. XIX. mendearen amaieran, Gipuzkoak, bereziki Tolosaldeak, paper jarraituko makina gehienak biltzen zituen (Estatuko buruan -48tik 13rekin-, Katalunia eta Valentzia atzetik zituela), Bizkaia bidea irekitzen ari zen bitartean. Zurezko orea sartzean, biek abantaila batzuk izan zituzten, hala nola Eskandinaviako orea eta Britainia Handiko ikatza inportatzeko erraztasuna eta ibaien emaria, ezinbestekoak baitziren industria-kantitateetan papera ekoizteko. Kontsumoa, ordea, ez zen espero bezainbeste hazi, eta merkatua laster hasi zen asetzen.
1899an eta berriro 1900ean, Urgoiti gaztea Alemanian eta iparraldeko beste herrialde batzuetan ibili zen, beste papergintza enpresa batzuen egoera bertatik bertara ezagutuz. Itzuli zenean, berehala ohartu zen zakarrontzi kaltetuenak bizkaitarrak zirela, prezioen anarkian sartuta baitzeuden, kostuaren azpitik ere. 1901ean, bat-egitearen aukera aztertzeko agindu zioten, edo merkatuaren eta egoera anarkikoaren kontrola erraztuko zuen enpresa-batasun bat komeni ote zen jakiteko. Ondorioz, trust-aren oinarrizko ideia bururatu zitzaion, lantegi desberdinen fusioaren bidez integrazio horizontala lortu behar zelako ideia, eta, aldi berean, prozesu osoa hartuko zuen integrazio bertikala, lehengaien ekoizpenetik hasi eta biltegiak sortu eta egunkarietan (El Sol, La Voz) eta argitaletxeetan (Calpe) parte hartu arte. Batez ere, salmenta-prezioak merkatzea eta kontsumoa sustatzea bilatzen zen, baina Espainian kontzeptu berria zen, arrisku handikoa. La Papelera Española sortu zuten hamaika konpainiek, 1901eko abenduaren 25ean Urgoiti zuzendari nagusi zela sortutako trust handiak, ezin hobeto egiten zuten bat kontzeptu horrekin.
Estatuan trust kontzeptua aplikatu eta hurrengo bi hamarkadetan, Urgoitik produkzioaren berregituraketari aurre egin behar izan zion, baina baita bere etsairik handienak izango zirenei ere: egunkariak. 1912an, urrats handi bat eman zuen berregituraketa horretan, Errenteriako fabrika modeloa inauguratu zuenean, orea eta papera ekoizteko gai zena eta baliabide tekniko aurreratuenak zituena. Lehen urtean 25 eta 30 tona arteko eguneroko papera ekoiztu zuen fabrikak; 1901ean, Estatuko produktoreena ez zen 10 Tm-tik gorakoa. Horren ondorioa izan zen La Papelerak ekoizpena nabarmen handitu zuela, prezio-egunkariaren papera jaitsiz; hala ere, merkatu-kuota galdu zuen, fabrika berrien boomaren ondorioz. Urgoitik sektorearen kartelizazio bat bultzatu zuen, 1914ko urtarrilean gauzatu zena Central Papelera izenarekin, gogotsuago lortu nahi izan zuen helburuetako bat. Azken batean, paper arrunten merkatua lotzen zuen salmenta-zentrala zen, eta lantegi bakoitzak ekoizten zuenaren arabera esleitzen zituen salmenta-kupoak.
Bere enpresa-ikuspegiaren zabaltasunari eta aniztasunari esker, Urgoitik ekimen aitzindariak sustatu zituen Madrilen. Papergintzan zituen ardurei eutsi zien (adibidez, Paper Fabrikatzaileen Elkartea sortu zuen 1919an), eta, era berean, prentsaren eta kulturaren munduan murgildu zen. Arlo horietan argi propioa izan zuen hurrengo bi hamarkadetan. José Ortega y Gasset pentsalariarekin lankidetzan, El Sol egunkaria sortu zuen (bide batez, kritika garratzenak jaso gabe, papergintzaren sektoreko bozeramaile izatea leporatzen baitzioten), eta horri Prensa Gráfica Española egunkariko lehendakaritza gehitu zitzaion. Lehen gutxitan sartu zen negozio-gizon bat zirkulu intelektual eta politikoetan, kultura-jardueretan eta eztabaidetan, berak egin zuen bezala.
Pixkanaka, papergintzan protagonismoa galtzen joan zen, kulturaren eta argitaletxearen esparruetan barneratuz, eta arlo horietan ere errealizazio nabarmenak bultzatu zituen, hala nola Calperen fundazioa (geroago, 1923an, Espasarekin elkartua, bere trust enpresarialak fabrikatutako papera erabiliz), La Casa del Libro (Madrilgo kultur eta merkataritza erreferentzia) inaugurazioa, edo La Voz arratsaldeko argitalpena.
1932tik aurrera, bere irudia ia desagertu egin zen. Arrazoia, bere osasun mentalaren hondamena, bere seme-alabak Suitzako erietxe batean sartzera eraman zituena. Han eman zituen Gerra Zibileko urteak. 1939an itzuli zen eta inoiz amaitu ez zuen autobiografia idazten hasi zen. Madrilen hil zen 1951n.