Barandiaranek Sugaarri lotuta Sugoi, Atarrabi eta Mikelats aipatzen ditu, baina haiei buruz argitaratuta dagoenaren arabera ezin dira guztiak definizio berberera errenditu, Goñiko Teodosioren edo Beltzuntzeko zaldunaren herensugeak ere errenditu ezin diren bezala, agian denak jatorri berekoak izan daitezkeen arren.
Sugaarren Marirekiko loturak, haren balizko garrantziaz mintzo zaigu hasiera-hasieratik. Mari Naturaren indarren irudikapen emakumezkoa da, Lur-Amaren euskal bertsioa, eta euskal "panteoiaren" buru azaltzen den arren, badakigu ez dela berez jainkosa, bere bertsiorik jatorrenean ez duelako gogo propiorik edo gizakientzako eredurik erakusten. Naturaren indar eta agerkarien irudikapen hutsa da, gizakiek mendean hartzen saiatzen diren Naturaren irudikapena. Alderdi naturalista hori da Mariren ezaugarririk jatorrena, eta hori kontuan harturik azpimarratzen da eta hobesten definizio honetan ere, Sugaarren alderdi naturalista. Inolako arrazoi edo zergatirik aipatu gabe, Mariren hara eta honako leku aldatzeak eguraldiaren gorabeherak eragiten dituen bezala, modu berberean eragiten dituzte Mari eta Majuren elkartze hauek. Sugaar edo Majuren alderdi naturalista nabarmen honek, Sugaar elementu jator eta inportantea izan daitekeela uste izatera daramate, eta ez Mariri azken orduan erantsitako pertsonaia. Deigarria da hein berean, hainbeste agertoki (Ataungoak eta Balerdikoak) Aralarren izatea, Goñiko Teodosioren herensuge ospetsua ageri den mendialde berberean.
Euskal Herritik kanpo irten ezkero, berehala aurkitzen dugu Lur-Amak eta Suge-arrak osatutako bikote berberaren aztarnak, euskal ereduaren jatortasunaren adierazgarri. Beraz, Sugaar eta Mariren arteko bikotea Mariren izaera bera bezain zaharra da. Bikotearen ereduen banaketa esparruak berriro Mariren ikerketak eramaten duen espazio eta denbora berera darama: Neolito garaiko lehen nekazaritza kulturara eta kultura hark asmatutako kosmologiara.
Aipatu ereduok ez dira XIX. mendeko folklorean ageri, iturri zaharragoetan baino. Berrienak Erdi Arokoak dira, zaharrenak Ekialdeko lehen kultura idatzietakoak, eta bien tartean hainbat erreferentzia klasiko dago Grezia eta Erromatik datozkigunak.
Erdi Aroko eredua, Mariren artikuluan aipatzen den Italiako Vettore mendiko Sibilaren egoitzatik datorkigu. La Sale, frantziar idazlearen arabera, Mariren homologoa den Sibila honen egoitza, Macco izeneko ergi-gizon erdi suge den guardia batek zaintzen du. Ez da bertan esaten izaki hori Sibilaren bikotekidea denik, baina aipamena egiten da bertan bizi diren izaki guztiak gauez suge bihurturik jolas lizunetan dibertitzen direla. Bidebatez oharra egin dezagun Barandiaranen bitartekaritzak honelako aspektuak lausotu ditzakeen arren, Majuk Mariri egindako bisitak sexu jarduna izateko asmotan egindakotzat ulertu behar direla. Antzeko beste irudikapen mitologikoetan garbi adierazten da hori, jarraian ikusiko dugunez, eta horren arabera ulertu behar da mitoa. Suge-gizakia, Lur-Amaren ugalkortasunerako osagarri ezinbestekoa da. Urari lotu ohi zaio, ibaitik nahiz euritik, lurra busti eta ernalgarri jartzen duen urari. Hori da bikotearen sexu jardunaren esanahia, nekazaritzaren ikuspuntutik egindako metafora naturalista.
Mari euskal panteoiko buru dela esan dugu. Bere aldamenean Maju edo Sugaar maila bereko ez diruditen arren, pentsatu beharko da agian geroztiko sinkretismoak aukera gehiago utzi dizkiola Andra Mariren antza duen Mariri, madarikatua bihurtu den sugeari baino, eta hasieran bien presentzia gaur dena baino orekatuagoa izan zitekeela. Dena den, aipamen klasikoetan elkarren ondoan ikusten ditugu, eta zenbaitetan gainera garbi utziz garai bateko panteoiko buru izan zirela. Kasurik garbiena Pelasgoena da. Pelasgoak, greziar indoeuroparrak heldu aurretik bertan bizi ziren indigenak ziren, eta arkeologoek dioskutenez, kultura neolitikoa zen haiena. Rodas-eko Apolodorok bere Argonautican laburbiltzen duenez, pelasgoen jainkoak izan ziren Olinpo mendian jaun eta jabe egon zirenak indoeuropar jainkoak heldu aurretik. Hain zuzen ere Ophion suge-jainkoak eta Eurynome Lur-Amak osaturiko bikotea zen garai hartan Olinpoko gortearen gailurra. Bien arteko jardun ernalgarriak sortzen ditu munduko gauza guztiak. Ekialde Hurbileko kultura gehiagotan ere ageri dira antzeko Suge-jainko / Lur-ama bikoteak: Enki-Damkina edo Hedammu-Ishtar bezalakoak. Dena den, tentuz ibili behar da interpretazio lanean, sugeak urari lotzeko ideia modu independentean ere sor daitekeelako bi kultura diferenteetan, sugea ibaietako laspiurren irudiak iradoki ohi duelako Namibia bezain leku urrunean esate baterako.
Aipatu bikotea oso aspaldikoa da, eta horregatik hartu ahal izan ditu hainbat bilakabide diferente han eta hemen. Benetan nabarmendu beharrekoa da Euskal Herrian nola gorde ahal izan den egundaino bikotearen alderdi naturalista bestelako eraldaketarik gabe.
Sugaarrekin senidetutzat jo ditzakegun suge irudikapenak urarekin eta ernalgarritasunarekin loturik daude. Ernalgarritasunaren ikur bezala, Sugaarrek nekazarien opariak jaso ohi zituzten, Marik jaso ohi zituen antzo. Propercio erromatar poeta klasikoak ematen digu oparigintza honen berri, Erromatik hogeita hamar bat kilometroetara zegoen Lanuvium hiriari buruz ari delarik. Hiriak bazuen nonbait hura babesten zuen dragoi bat, hiritik hurbil bizi zena leize zulo batean. Urtero udaberrian neska birjin bat zuloan behera jaisten zen, dragoiarentzat janariaz betetako otarra zeramala:
"Aspaldi handitik hiri hau dragoi zahar baten babespean dago, eta inork ez du huts egin nahi urteroko leize zulo beldurgarriko jaitsiera erlijiosoa ikusteko garaian. Edozeren beldur egon zaitezke, bertan sartzeko eginkizuna duzun gaztea, munstroa urteroko janari opariaren eske txistuka hasten denean zulo barrenetik. Haraino jaitsi behar diren gazteak beldurrez zurbiltzen dira haren aho sutsua zabaltzen denean. Oparia oratzen du goseti eta gutxi falta zaie otarra besoetatik jausteko. Birjinak badira, gurasoen besoetara itzultzen dira eta nekazariak esaten du: "Uzta ona izango dugu" (Propercio, 1989) (Itzulpen moldatua gazteleratik).
Properciok luzatzen digun albiste honetan gaizto itxura hartzen hasi bada ere, Suge-jainkoak ez ditu oraindik gazteak jaten, eta uzta ona segurtatzen du otar bete janariaren trukean. Honelakorik apenas iritsiko da gero Erdi Aroraino, eta Suge-jainko izandako guztiak zeharo gaiztotuta aurkituko ditugu. Hiria babestu beharrean hiritarrak izu-ikaran dituen munstroa izango da, eta oparia otar bete jana izan beharrean, neskatxak berak izango dira janari, harik eta heroi batek dragoi ankerra akabatzea lortuko duen arte. Eredu jatorren ezean, honelako dragoi gaiztoak akabatzen dituzten heroien istorioen ugaritasunak ematen digu Suge-jainkoaren kultuaren garai bateko garrantziaren neurria. Hein berean, bere buruaren jatorri mitikoa Suge-jainkoan jartzen zuten handikien adibideek ere, (Alejandro Handia edo Bizkaiko Jaun Zuria esate baterako) Suge-jainkoa panteoiaren gailurrean irudikatzera garamatzate.
Ezin aipatu gabe utzi Suge-jainkoak leku askotan agertzen duen azken ezaugarri bat, Euskal Herrian huts egiten badu ere: jakituria. Suge-jainkoa da gizakiei hainbat gauza eta ikasbide erakusten diena. Gurean horren zantzua izan zitekeen albiste bakarra Atarrabi eta Mikelatsena izango litzateke, baina ez dago hor behar hainbat gairik hipotesiari sendotasunez eusteko.