Kontzeptua

Erlijioa

Iraganeko eta oraingo euskaldunen erlijiozkotasuna azaletik aztertuz gero, talde horrek historian zehar izan dituen kultura-egoeren aurreko sistematizazioa egin behar da. Julio Caro Barojak, Los Vascos (1949) ezagunean, baliozkotzat jotzen den lehen hurbilketa bat eskaini zuen:

  1. Mugurdi Goi Paleolitoko herri biltzaile eta ehiztarien ziklo kantauriarra.
  2. Antzinako Epipaleolitoko eta Neolitoko herri ehiztari eta biltzaileen itsasertzeko zikloa.
  3. Neolitiko modernoko eta Brontze Aroko herri nekazari eta artzainen Pirinioetako zikloa.
  4. Burdin Aroaren hasierako herri nekazari eta artzainen euskal zikloa. Errausketa praktikak. Monumentuak: cromlechak eta tumuluak artzaintzan. Haitzuloetako kutxak.
  5. Aro Kristauaren hasierako Kantabria-Akitano zikloa.
  6. Ziklo kolonial erromatarra: K.o. I-V. mendeak.
  7. Erdi Aroko euskal ziklo primitiboa: K.o. V-IX. mendeak.
  8. Erdi Aroko ziklo euskalduna: K.o. IX-XIII. mendeak.
  9. Erdi Aroko ziklo euskalduna: mendeetan XV. d.C.
  10. Ziklo moderno hispaniar-frantsesa: K.o. XVI.-XVIII. mendeak
  11. Gaur egungo zikloa: XIX.-XX. mendeak.

Emeterio de Sorazu (1979), erlijio-kategorizazioaren ondorioetarako, kristautasunaren aurreko eta ondorengo kultura-fenomenoa sistematizatzen du:

  1. Akitaniako kantabriar zikloan erlijioa eta magia elementu hauek ezagutzen dituzte: Ilargi-kultua (plenilunio), dantzaz adierazia. Hiztegiko tabu ugari. Tokian tokiko kulturen garapena. Animaliak eta gizakiak hiltzea. Dantza gimnastikoak eta belikoak, erlijioarekin. Auguruzko praktikak. Jainko-jainkosa, iturriena, mendiena, zuhaitzena, tokiena.
  2. Ziklo kolonial erromatarrean elementu erlijioso eta magiko berriak sortu ziren: Hiri-kultuak eta kontzepzio mitiko grekolatinoak, folklore-erreflexuarekin ("lamiñak"). Sorginen inguruko praktika magiko berriak ("sorgiñak").
  3. Erdi Aroko ziklo baskoniko primitiboan, bertakoen erlijiosotasunak kuña kolonizatzaile bat jasotzen du Euskal Herriko hegoaldetik: Kristautasunaren sarrera. Patronatuko elizak sortzea. Elizbarruti zaharrak zehaztea. Iparraldean zertxobait irauten du paganismoak.
  4. Erdi Aroko ziklo baskonikoan, kristautasunaren aurrerapenak iparraldera hurbiltzen dira. Debozio batzuk zabaltzea (erromesen ibilbideei dagokienez). "Jentilen" inguruko ideiak sortzea (askoz jatorri zaharragokoak) eta haien ezaugarri bereziak (horien eta trikuharrien arteko erlazioa, cromlechak). Sinkretismo erlijioso paganokristaua.
  5. Erdi Aro Berantiarreko euskal zikloan kristautasunaren ezarpena da nagusi Euskal Herri osoan. Parrokien garapena. Erlijio zeremoniak udal bizitzara egokitzea. Heresia batzuk tokian bertan zabaltzea.
  6. Ziklo moderno hispanofrantsesean: jarduera handia dago heresien aurkako borroketan, eta horietan sortu ziren katolizismoaren barruan, Espainian eta Frantzian (jesuitismoaren eta jansenismoaren euskal pertsona ospetsuak). Mugimendu kolektiboen, landatarren eta aztien errepresio bortitza eta haien berrinterpretazioa. Azken zikloan, garaikidean, Katolizismoak ezarritako "batasun" erlijiosoaren haustura eta oraindik bizirik iraun zuten elementu erlijioso aurrekristauei buruzko informazio masiboa jaso ziren.