Olentzeroren sorreraren inguruko agiririk ez da ezagutu oraindik eta berez, kondaira zaharrenak Joxe Migel Barandiaranek Aralarreko artzain baten hitzetan entzundakoaren antzekoak dira.
Gizon haren esanetan, kondaira belaunaldiz belaunaldi igaro omen zen ahozko tradizioari helduz, istorio bera behin eta berriro errepikatuz: jaieguna ospatzen ari zirela, baliteke neguko solstizioa izatea, jentilak Aralarreko Matxabaletako zelaian dantzan zebiltzan eta bat batean hodei bat eurengana gerturatu zen eguzkia estali arte. Bertan bildutakoak izutu egin ziren eta agure zaharrenak zera esan izen, hodeiak Kixmiren etorrera iragartzen zuela. Orduko hitzak aintzat hartuz, horrek zera esan nahi zuen, Kristoren etorrera, kristauaren helduera eta euren kulturaren amaiera. Horregatik zera ohiukatu zuen:
Sortu dek Kixmi, Galduak gaituk. Jauzi mallotik bera¡
Agure zaharren nahia bete egin zuten eta amildegitik behera bota zuten eta bitartean hodeiak artzain guztiak akabatu zituen banan bana, bat izan ezik, eta bizirik geratu zen horrek inguruko herrixketara jaitsi zen gertatutakoaren berri ematera: berau Olentzero zen eta kristau bertsioaren arabera, Kristoren etorreraren berri ematen duen mezularia da. Antzinako kondairetan aldiz, ordura arte bizirik iraun zuen kulturaren amaieraren ikurra litzateke. Olentzerok argi berriaren etorrera ere iragartzen du, eguzkiaren argia, garai horretan egunak gero eta luzeagoak baitira.
Aralarren kondairan aipatzen diren lekuak Jentillarri izena hartzen du.
Javier Sada Anguera