Ikusi Nafarroa Beherea. Historia.
Elementu geografiko nabarmen batek bereizten ditu Nafarroa Behereko jaiotza politikoa eta Pirinioetako Lapurdi eta Zuberoa ahizpena. Bere erliebe bihurriak kantonalismo tematia iragartzen du, komunitate etniko eta linguistiko eztabaidaezina izan arren. Horrekin esan daiteke Nafarroa Beherea unitate politiko gisa jaio zela berandu, bertako kantoi edo ibar guzti-guztiek agintari berari jarraitzen diotenean, dela Gaskoinako dukeak edo Nafarroak Erdi Aroko hasierako mende ilunetan, dela Nafarroako erregeek XII. mendeko azken urteetan. Bi potentzia horien artean hasiko da bidea historia idatzian, gaur egungo zazpi euskal probintzietako bat, osotasun organiko gisa jaio zen berantiarrena, eta, hala ere, subiranotasuna gauzatu zen azken euskal lurra -Nafarroako erresuma-.
| Nafar Erregeak | |
| Eneko Aritza, 824-852. | Teobaldo I, 1234-1253. |
| Gartzia I, 852-860. | Teobaldo II, 1253-1270. |
| Gartzia II, 860-882. | Enrique I, 1270-1274. |
| Fortune "Monjea", 882-905. | Juana I, 1274-1305. |
| Santxo I Gartzea, 905-926. | Luis I "Hutin", 1305-1315. |
| Gartzia III, 926-970. | Juan I, 1315-1315. |
| Sancho II Abarka, 970-994. | Felipe "Luzea", 1315-1321. |
| Gartzia "Dardarka", 994-999. | Karlos I "Ederra", 1321-1328. |
| Santxo III "Handia”, 999-1033. | Juana II, 1328-1349. |
| Gartzia "Najerakoa", 1033-1054. | Karlos II "Gaizkilea", 1349-1387. |
| Santxo IV "Peñalengoa", 1054-1076. | Karlos III "Noblea", 1387-1425. |
| Santxo V Ramirez Aragoikoa, 1076-1094. | Blanca I, 1425-1447. |
| Pedro Sanchez Aragoikoa, 1094-1104. | [Juan II, 1442-1479]. |
| Alfonso "Borrokalaria", 1104-1134. | Karlos Bianako printzea, 1447-1461. |
| Gartzia "Berrezartzailea", 1134-1150. | Blanca II, 1461-1464. |
| Santxo VI "Jakituna", 1150-1194. | Leonor I, 1479. |
| Santxo VII "Indartsua", 1195-1234. | Francisco "Febo", 1479-1483. |