Aguirre Monzonen bizitzari buruzko kronikari gisa aritu zen gerran zehar:
"Nire zin-egite ekitaldia amaitu berria zen (1936an, lehen Eusko Jaurlaritzaren eraketa, Gernikako arbolaren azpian), atzerritik Frantziara armak erostera bidali genuen adiskide bat korrika eta presaka iritsi zenean. Itzulerako bidaia txalupa motordun batean egin zuen, frankisten gerra-itsasontziek prestatutako zaintzari iskin eginez. Telesforo de Monzon zen, nire adina zuen gaztea, berak jakin gabe Euskal Gabinete berriko Gobernuko ministro izendatu nuena. -Dena konponduta nago -esan zidan Monzonek urduri. -Konponduta zer -moztu nion. -Armak erostearen kontua -erantzun zidan. Egun gutxiren buruan Hanburgotik bost mila fusil eta bost milioi eta erdi kartutxo iritsiko dira."
Arrantza-ontzi euskaldun batean iritsiko dira armak Bilbora. Monzonen eskutik sortu zen polizia autonomoa, Ertzaina delakoa, eta polizia hartako sail motordunak laguntza handiak eman zituen, ez ordena orokorra berrezartzen soilik, baita gerrako premietan ere. "Ordena Publikoko" izeneko sail bat eratu zen, alderdi politiko guztien bermea zuten elementuz osatzen zena.
"Poliziaren eta Gobernuko kontseilariaren elkar ulertzea paregabea izan zen eta, ordutik aurrera, herria salbu sentitzen zen hartutako erabakiekin eta uneoro herrialdean mantentzen zen ordena bikain eta bidezkoarekin".
Horren aurretik, Eusko Jaurlaritzak Guardia zibila eta oldarketako guardiak gainditu zituen (Erreferentzia:El informe del Presidente Aguirre al Gobierno de la República. Bilbo, 1978). Hala eta guztiz ere, Monzonek ezin izan zuen 1937ko urtarrilaren 4an Bilbon gertatutako espetxeen aurkako erasoa ekidin, izan ere, matxinatuen ejertzitoko 22 hegazkinek hiria bonbardatu zuten, bonbardaketarako hiru motorreko 9 hegazkinek eta 13 borroka-hegazkinek, hain zuzen. Gertakari horien ondorioz Eusko Jaurlaritzaren barruan nahasmena sortu zen, baina Monzon kargurako berretsi zutenean nahasmen hori desagertu egin zen; dena den, erabaki horrek Aguirre eta Ajuriaguerraren (EAJko azkena paratuko kidea) arteko lehen ezadostasuna sorrarazi zuen.