Lexikoa

MENDIGOIZALE

Jatorria eta lehen urratsak. Ceferino Jemeinek (Sabinoren biografo ofiziala) Arana Goiri anaiak jotzen zituen lehen bi mendigoizaletzat, Sabino hil eta gutxira arte (1903), ez ziren lehen taldeak sortu, Bilboko Euskal Gaztedi indartsuari lotuak (1904an jaioa), eta "Txakur Txiki", "Arin Artikein" (Jemikaneein). 1908an beste lau talderekin elkartu eta "Mendigoizale Bazkuna" osatu zuten. 1913an, talde garrantzitsu eta luzeenetako bat sortu zen: "Mendigoizale Aberri", Bilboko Euskal Gazteriaren mendekoa (haren bozeramailea Aberri astekaria zen), eta 1920an txiki-talde bat sortu zuen. EAJk Bizkaian eta Gipuzkoan barrena egin zuen mendi mugimendu horren zabalkundea "Mendigoizale Batza" eratzearekin amaitu zen 1921eko apirilean, Arraten, ehunka mendigoizal Kalamua mendira joan ondoren. Federazio hau Euskal Gazteen Federazioko atal gisa sartu zen (orduan Patxo Arregui izan

zen buru), eta hemezortzi talde bizkaitar, hamar gipuzkoar eta arabar bat (Gasteizko "Itxarkundia") hartu zituen

bere erregelamenduan helburu nagusi gisa propaganda nazionalista, Euskadiren ezagutza geografikoa eta eskualde-mailako indarberritzea, eta eskualde-batzarretan antolatzen zen. Jaunartzea eta Aberri. Azken horrek, Bizkaian kontzentratuta eta Bilbokoarekin buru ziren gaztedietan oinarrituta, mendigoizal gehienak bildu zituen. 1923an, Elias Gallastegiren EAJk Bizkaiko eta Gipuzkoako Mendizale Federazioak sortu zituen, eta hori izan zen Aberriako politika sektorialaren adierazpenetako bat ("Emakume Abertzale Batza" eta antzerki-taldeekin batera). Politika horren eredua nazionalismo irlandarra zen. 1923ko irailean Primo de Riveraren diktadura ezartzeak euskal nazionalismoa legez kanpo jarri zuen, batez ere bere sektore erradikalena, erreprimitua izan zena. Klandestinitatean mendigoizaleko taldeak izaten jarraitu zuten, mendigoizaletan biltzen zirenak, Sabino Aranaren hilobia bisitatu eta ikurrinak jartzen zituztenak. Baina ez dirudi diktadura-erregimenaren aurkako erresistentzia handiegia zenik, eta testigantza hutsa zen. Mendigoizal asko Euskal Herriko Alpinismo Federazioan sartu ziren (Elgetan sortu zen 1924ko maiatzean), eta horietako batzuk bertako zuzendaritza batzordean sartu ziren eta Pyrenaica aldizkarian idatzi zuten (Bilbo, 1926-29: v). gr., Manuel de la Sota aberriarra). Aldi horri buruzko azterketarik ez dagoenez, ezin jakin dezakegu horren bidez beren jarduera politikoak estali nahi zituzten edo atxikipen horrek diktaduran (1923-30) taldeen eklipsea islatzen zuen.