Udalak

Marcilla

En fecha discutida por los autores, establecida por J. M. Lacatra y admitida por la historioriografía más rigurosa moderna en 1110, Alfonso I el Batallador, rey de Navarra y Aragón, otorga Fuero a Funes, Marcilla y Peñalén:

"In nomine patris, et filii, et spiritus sancti, amen. Ego Aldefonsus Dei gratia, imperator facio hanc cartam donacionis simul et ingenuitatis, ad vos totos homines de Funes, et de Marcella, et de Pennalene, á totos varones, mulieres, maiores et minores, placuit mihi libenti animo et spontanea voluntate, propter servicia que mihi fecistis, et quia stetis totfa hora in mea fidelitate, et fuistis mecum fideles, dono et concedo vobis, quod habeatis tales foros, et tales usaticos quales habent homines de Calagorra, et quod non habeatis, nec faciatis nullos alios fueros, nisi tales quales habebant, et faciebant homines de Calagorram, die quando ista carta fuit facta, et similiter concedo et confirmo vobis quod totos illos homines de Calagorra, et de totas alias terras veniant vobis ad judicium ad extremum et ad caput de vestros terminos, et ut vos tofa hora stetis in mea fidelitate. Hoc autem donativum, sicut superius ditum est laudo, et concedo, et confirmo vobis illud, quod ita firmiter permaneat, et quod habeatis, et posideatis illud totum ingenuum, liberum, et firmum, et salvum vos, et filii vestri, et omnis generatio, vel posteritas vestra, salva mea fidelitate, et de omni posteritate per cuncta seculorum secula amen. Signum Adefonsi. Ego Garcias rex hoc signum facio et supra scripta confirmo et ingenuo vobis totos illos alios malos fueros, que habeatis scilicet illos quos habebant homines de Calagorra. Signum regis Sancii dono etiam ad homines de Funes, que comparent infanzones hereditates de laboratores, et laboratores de infanzones, foras que non mactent foco. Facta ista carta era MCLVIII (fecha mal transcrita por Muñoz y Romero) in mense Julio in illa horta de Alagone, regnante Dei gratia in Aragone et Pampilona in Suprarvin et Ripacrucia et in Castella. Episcopus Stephanus in Osca. Episcopus Petrus in Irunea. Episcopus Reymundus in Barbastro. Sinnor Azenar Aezenarez, in Funes, et in Arquedas. Seinnior Aiminio Fortingones in Peralta. Seinnior Enneco Ximiniones in Lampezo. Seinnior García Lopiz in Marañone. Don Didaco Lopis in Nagera. D. Redimiro in Montison. D. Calbet in Eslon. Sinnior Eneco Sanchez in Cascant. Seinnor Fortunno Garcieiz de Viele, maiordomo de rege. Garcia Johannes merino in Funes. Ego Santius sub jussione domini regis hanc cartam scripsi, et de manu mea hoc signum feci".

En 1160, Sancha de León, hija de Alfonso VII de Castilla y León, mujer de Sancho VI el Sabio de Navarra, funda en Marcilla un convento cisterciense de monjas bernardas, cuya donación se verá confirmada por el rey navarro en 1181. Posteriormente, Teobaldo II y Carlos el Malo confirmarían de nuevo sus privilegios. En el reinado de Carlos III, a instancias de Mosen Pierres de Peralta, el establecimiento cisterciense fue suprimido y anexionado a La Oliva.

Según reseña Altadill, Marcilla participó destacadamente en la batalla de Las Navas de Tolosa (1212). Las tropas de la villa llevaban a su cabeza al capitán Fermín de Marcilla, combatiendo al lado de Sancho el Fuerte, quien les otorgó el privilegio de llevar en sus armas las cadenas, pieza heráldica navarra que tiene su origen en la jornada de las Navas.

En 1429, Juan II de Navarra otorga el señorío de la villa de Marcilla a Mosen Pierres de Peralta, cabeza del marquesado de Falces.

En 1516, tras la conquista de Navarra por Fernando el Católico cuatro años antes, para frenar el intento de Juan de Albret de reconquistar el reino, el cardenal Cisneros, regente de Castilla, manda destruir todos los castillos y plazas fuertes de Navarra, a excepción de Iruña. La orden debería cumplirla el nuevo virrey, Antonio Manrique, duque de Nájera. La plaza de Marcilla por la decisión de Ana de Velasco, marquesa de Falces y señora de Marcilla, resistió eficazmente al asedio del coronel Villalva, quien mandaba la columna que recorrió Navarra en su labor de destrucción de las fortalezas.

Durante la guerra de Sucesión española Navarra se mantuvo fiel a Felipe V. Sin embargo las tropas del pretendiente archiduque Carlos ocuparon en el año 1710 parte del reino y Marcilla también se vio amenazada, según refiere Idoate en Rincones..., t. I, pág. 124. El 28 de septiembre del citado año Marcilla solicita socorro a la diputación, ante la proximidad de las fuerzas enemigas. A finales del mismo año el conde de Melún expulsa con sus tropas a las del pretendiente, quedando definitivamente Navarra a favor del rey Felipe V.

En virtud de lo decretado por las Cortes de Cádiz en el año 1811, respecto a la abolición de los "privilegios exclusivos, privativos y prohibitivos procedentes de señorío", en Marcilla se procedió en consecuencia en junio de 1820, según refiere Idoate en Rincones..., t. II, págs. 101 y 102. Se quitó del presbiterio de la iglesia parroquial una silla perteneciente a la marquesa de Falces y un banco para sus criados, ocupando desde entonces el lugar de preeminencia los miembros del ayuntamiento. Así mismo se procedió a demoler un pequeño fortín perteneciente a la citada marquesa. De todo ello dio parte el alcalde a la superioridad.

Villa de señorío de la merindad de Olite. Reino de Navarra.

Elección de diputados a Cortes del 5-III-1893
Ref. Boletín Oficial de Navarra, 8-III-1893. Filiaciones en La Época, 6-III-1893.
CandidatosPartidosVotos
Cecilio Gurrea ZaratieguiConservador120
Miguel Irigaray GorríaTradicionalista13
Pedro Marichalar y MonrealIndependiente-

Elección de diputado a Cortes del 12-IV-1896
Ref. Boletín Oficial de Navarra, 15-IV-1896. Filiaciones en La Época, 13-IV-1896.
CandidatosPartidosVotos
Cecilio Gurrea ZarateguiConservador99
Pedro Marichalar y MonrealFusionista38

Elección de diputados a Cortes de 26-IV-1903
Ref. Boletín Oficial de Navarra, 29-IV-1903. Filiaciones en El Imparcial, 9-IV-1903.
CandidatosPartidosVotos
Javier BretónCarlista101
Joaquín Marichalar y MonrealConservador91

Elección de diputados a Cortes del 10-IX-1905
Ref. Boletín Oficial de Navarra, 13-IX-1905. Filiaciones en Diario de Navarra, 10-V-1910.
CandidatosPartidosVotos
Jenaro Pérez y MosoConservador93
Joaquín Viñas y LarondoBloque Lib.-Rep.92

Elección de diputados a Cortes del 8-III-1910
Ref. Boletín Oficial de Navarra, 11-V-1910. Filiaciones en Diario de Navarra, 10-V-1910.
CandidatosPartidosVotos
Bartolomé Feliú y PérezCarlista168
Pompeyo Vidal y SerranoCanalejista142

Elección de diputados en Cortes del 8-III-1914
Ref. Boletín Oficial de Navarra, 11-III-1914. Filiaciones en Diario de Navarra, 26-II- y 7-III-1914.
CandidatosPartidosVotos
José M.ª AzconaIndep.159
Bartolomé Feliú y PérezCarlista113

Elección de diputados en Cortes del 9-IV-1916
Posteriormente fueron anulados los resultados, por haber aparecido una papeleta más que el número de votantes.
Ref. Diario de Navarra, 11-IV-1916. Fililaciones en Diario de Navarra, 14-IV-1916.
CandidatosPartidosVotos
Gabino Martínez y Lope-GarcíaJaimista164
José M.ª Azcona y Díaz de RadaIndep.108

Elección de diputados a Cortes del 24-II-1918
(1) Apoyado por los mauristas.
Ref. Boletín Oficial de Navarra, 27-II-1918. Filiaciones en Diario de Navarra, 11-III-1918.
CandidatosPartidosVotos
Joaquín Ignacio Mencós, Conde del VadoConservador176
Gabino Martínez y Lope GarcíaJaimista (1)160

Elección de diputados a Cortes del 19-XII-1920
Ref. Boletín Oficial de Navarra, 22-XII-1920. Filiaciones en La Voz de Guipúzcoa 14 y 24-XII-1920.
CandidatosPartidosVotos
Joaquín Ignacio Mencós, Conde del VadoConservador138
José Sánchez MarcoIntegrista128

Elecciones a Cortes de 28-VI-1931
(1) PNV.
Ref. Boletín Oficial de Navarra del 1-VII-1931.
CandidatosPartidosVotos
Mariano Ansó ZunzarrenRepublicano-socialista320
Aquiles Cuadra de MiguelRepublicano-socialista317
Mariano Sáez MorillaRepublicano-socialista316
Emilio Azarola GresillónRepublicano-socialista314
Tiburcio Osácar EchalecuRepublicano-socialista312
Miguel Gortari ErreaCatólico-fuerista138
Rafael Aizpún SantaféCatólico-fuerista136
Joaquín Beunz RedínCatólico-fuerista136
Tomás Domínguez ArévaloCatólico-fuerista135
José Antonio Aguirre Lecube (1)Católico-fuerista134

Elecciones del 19-XII-1933
Ref. Boletín Oficial de Navarra del 22-XI-1933.
CandidatosPartidosVotos
ArellanoDerechas458
Mtez. de MorentinDerechas457
GafoDerechas456
E. BilbaoDerechas454
GarcíaDerechas454
ZabalzaPSOE278
J. AlvarezPSOE271
AnguloPSOE267
GoñiPSOE267
OsacarPSOE267
IrujoPNV72
J.A. AguirrePNV69
EchaidePNV66
EsparzaPNV64
IzcoPNV64
CristobalenaPartido Republicano Radical9
RomeroPartido Republicano Radical9
OliverPartido Republicano Radical8
Mtez. de UbagoPartido Republicano Radical8
YanguasPartido Republicano Radical8
AizpúnDerechas2
ArévaloDerechas1
ArancetaPCE1
MendiolaPCE1
SáezPCE1
UrabayenPCE1
ZozayaPCE1
LuriPartido Republicano Radical-Socialista1

  • Sí al Estatuto Vasco Navarro.

El día 19-VI-1932 este ayuntamiento votó a favor del Estatuto Vasco Navarro, por medio de su representante D. Esteban Amatriain Buñuel.

Elecciones del 16 de febrero de 1936 (1.ª y única vuelta)
Ref. Boletín Oficial de Navarra del 17-2-1936; La Voz de Guipúzcoa, Diario de Navarra.
CandidatosPartidosVotos
ElizadaldeDerechas330
Mtez. de MorentinDerechas235
ArellanoDerechas228
GortariDerechas226
BasterraDerechas223
MonzónFrente Popular157
SalinasFrente Popular133
BengarayFrente Popular132
CuadraFrente Popular129
IrujoFrente Popular128
Domínguez ArévaloDerechas3

Como consecuencia de la represión fueron asesinadas 39 personas de esta localidad: Dámaso Alonso Pavía, Daniel Antomas Osés, José Aparicio Capote, Pablo Bengoechea Garrido, Valentín Bolea Díaz, Justo Boneta Romero, Jesús Cambra Estarriaga, José Castillejo Pinillos, Lucio Cristóbal Bretos, Cecilio Charral Goñi, Jesús Díaz Lafraya, Pedro Díaz Ruiz, Bienvenido Elorz Arbizu, Enrique Fabo Briones, José Fabo Briones, Justino Fabo Lozano, Emilio Fernández Pardo, Eustaqui García Méndez, Marino García Méndez, Venancio García Sobejano, Manuel Gómez Pozo, Máximo Goñi Boneta, Julián Hernández Minguillón, Saturnino Hernández Suescun, Eugenio Inchausti Garrido, Marcelino Jiménez Navarro, Lucio Laparra Murugarren, Rufo Macua García, Cecilio Mañas Ratia, Leoncio Marín Malo, Pedro Marín Malo, Nicolasa Martínez Fernández, Valentín Nicolay Charral, Araceli Peña Malo, Timoteo Peña Nicolay, Pascual Pérez Láinez, Demetrio Suescun Suberbiola, José Villava García y tres valencianos. (Ref. ¡¡No, general!!, fueron mas de 3.000 los asesinados).

Elecciones del 15-VI-I977
PartidosVotos
UCD456
PSOE363
AFN107
APN84
UNAI81
FDI58
UAN56
FNI41
PCE38
PSP37
AET37
AM12
FUT7
Nulos0

Referéndum constitucional del 6 de diciciembre de 1978. (Censo electoral: 1.913)
Votos1.414
No1166,06%
1.15660,42%
Abstenciones49826,08%
Blanco134
Abstenciones y No32,14%

Elecciones generales del 1-III-1979. (Censo electoral: 1.920)
Ref. Diario de Navarra del 3-III-1979.
PartidosVotos
UCD575
PSOE348
UPN120
UNAI96
NV68
EKA48
PCE31
EMK21
HB20
LC11
LKI7
IR4
PP4

Elecciones municipales del 3 de abril de 1979.
Para cubrir las 11 concejalías de este ayuntamiento se presentaron tres candidaturas: Candidatura Independiente Castillo de Marcilla, Agrupación Independiente "La Ribera" y Agrupación Electoral Popular, de carácter derechista la primera. Los votos y concejales elegidos, sobre un censo de 1.920, fueron: Agrupación Electoral Popular con 607 votos: Miguel Villanueva Boneta, Francisco Díez Ezquerro, Jesús Martín Sobejano, Josefina Gimeno Viota y Vicente Alvaro Aragón; Candidatura Independiente Castillo con 569: Aurelio San Juan Garrido, Carmelo Abárzuza Apesteguía, Félix Alberto Ayensa Álvarez y Pedro María Esparza Navascués; Agrupación Independiente "La Ribera" con 284: Teófilo Luis Gatrido Villanueva y Antonio Leza Laparte. Alcalde: Aurelio San Juan Garndo de Candidatura Independiente Castillo.

Elecciones Generales del 22 de octubre de 1982
PartidosVotos
PSOE703
UPN339
UCD204
HB64
CDS57
PNV56
O. Part.22
EE10
PCE9
Blancos17
Nulos79
Totales1.260

Elecciones municipales del 8 de mayo de 1983.
Concejales: Partido Socialista Obrero Español: José M.ª Barbería Díaz (Independiente), Lourdes Villava Navascués (Independiente), Santiago Ezquerro Garrido (Independiente), Valentín Bolea Goñi (Independiente), Luis Angel Merino Gil (Independiente); Agrupación Independiente Marcillesa: José Luis Murugarren Garrido, Fernando Landivar Bolea, José M.ª Urtasun Abárzuza, Jesús M.ª Goñi Ariztegui; Candidatura Independiente Marcillesa Ana de Velasco: Antonio Rodríguez Navarro, Angel Moreno Murugurren. Resultó elegido alcalde José Luis Murugarren Garrido.

AAA