Lexikoa

INGUMA

Jenio gaiztoa. Gauez agertzen da etxean, bizilagunak lotan daudenean. Horietako baten eztarria estutzen du, eta arnasa hartzea zailtzen dio; ondorioz, larritasuna eragiten dio. Jeinu horren hartuneak saihesteko ohitura tradizionala da, Ezpeleta eskualdean, hau da, etzatean formula magiko hau: Inguma, enauk hire bildur, Jinkoa eta Andre Maria Artzentiat lagun; Zeruan izar, lurrean belar, Kostan hare Hek guziak kondatu arte Ehadiela egat ager. (Inguma, ez dizut beldurrik. A Dios, a Madre María, por protectores. Zeruan izarrak, lurrean belarrak, kostan hareak, denak kontatu arte, ez nauzu kontuan hartzen). Saran beste formula hau esaten dute: Ingumes erromes / Eznio hire beldurrez. / Jesus diat aita, / Ama Berjiña Ama, / Zeruko du sainta aingeru guziak guardakoa. (Inguma pedigueña, ez dizut beldurrik. Aita Jesus dut, ama Ama Birjina, zeruko santu eta aingeru guztiak zaintzeagatik). Ithorrotzen, jenio hori amets txarren eragiletzat hartzen dute. Uxatzeko, Ezpeletaren formula bera esaten zuten, eta Gauargui jenioari gehitzen zioten: Hi, aldiz, jin akitala, Gauarguia! "zu, Gauarguia! ". Amets gaiztoetatik libratzeko, hainbat formula erabiltzen dituzte eta Santa Ines, Ama Birjina eta San Andres aipatzen dituzte. Hona hemen batzuk: Andra Santa Ines, / Bart egin dot ames: / ona bada, berorren partez; / tzarra bada, beioa artez. (Santa Ines andrea. Anoche amestuta; ona bada, zuen aldetik; txarra bada, markatu eskubidea). Ohikoa da Bizkaiko Garay herrietan eta haien inguruetan. Beizamakoak: Amandre Santa Ines, / bart egin amets: / onez bada, ondo partez; / txarrez bada, dijoala bidez. (Ama Santa Inés andrea; anoche amestu dut: ondo bada, alde batetik; gaizki bada, bidetik joatea). Amezketan: Amandre Santa Ines, / bart egin det amets; / berriz egin eztezadala / ez gaitzetsi eta ez onez. (Ama Santa Inés andrea, anoche amestu dut; ez dezala berriro amestu, ez txarragatik, ez onagatik). Ondoren, Pater bat errezatzen da. Ataunen: Amandre Santa Ines, / bart ein det ames; eztakit onez ala gaitzez / onez ein badet, betor nere bidez; / gaitzez ein badet, bijoa bere bfdez. (Ama Santa Inés andrea; anoche amestu dut; ez dakit ondo edo txarto egin dudan; ondo egin badut, etorri nire bidetik; gaizki egin badut, zoaz bidetik). Arakilen: Ama Birjina Karmes: / yo egin dut amets; / nere amets todos / izan han beno. (Ama Birjina Carmes: nik amets egin dut; nire amets guztiak zuen onerako dira). Ezcurran: Andre Santa Ines, / bart ein dut ames: / bart ein badut gattzez, / gaur ein dezadan onez. (Santa Inés andrea, anoche amestu dut: anoche gaizki amestuz gero, gaur ondo egingo du). Iturenen: Kodesko Ama Berjina: / nik boteak botatzen dituzte, / izan daila onez. (Ama Birjina Kodeskoa: ametsetan, onerako bada). Luzaiden: Amets, zurez eta neurez. / Yinkoa eta Andre dena Maria, lhar nazien hunez. / (San Andres, anoche amets egin dut, bai zuk bai nik. Jainkoa eta Santa Maria andrea, zuen onerako jaso ditut. Amen). Murelagan ohikoa zen sonanbuluak Arteagako Santa Ines ermitara eramatea; Diman, Rigoitia elizara, ustezko santu baten gorpu ustela amaitzen zen lekura; Arroan, Iraberraetako Santa Ines ermitara eta San Prudentzio baselizara; Cegama, Mutiloara eta Segurara. Hilaren 13ko gauean dugun ametsa egia bihurtzen da, Euban esaten denez. Ingumaren antzekoa Aideko da, eta ezagutzen ez diren kausa naturalak dituzten gaixotasun guztien erantzule egiten da. Gaizkiñe ere hala da; izan ere, kuxinaren lumarekin oilar-buruko irudiak osatzean, eritasun larria eragiten dio burkoaren gainera oheratzen denari. Irudi horiek erreta bakarrik sendatzen da gaixotasuna. Pirinio osoan bada jenio horri buruzko sinesmenik. Erref.: : Resurrección María Azkue: "Euskalerriaren Yakintza", I, or. 115-117; Jose Migel Barandiaran: Mitología Vasca, or. 6971, Madril, 1960; Romeu Figueras, J.: Pirinioetako mito tradizionalak, "Pirinioak", 15-16. or. 171.Jose

Migel BARANDIARAN