Bilakaera demografikoari dagokionez, mendea izurritearen mehatxupean abiatu zen (1597-1602). Donostian eta Gipuzkoako beste herri batzuetan hilkortasunak gora egin zuen. Araban, gutxi gorabehera 49.000 pertsona bizi ziren (1683), Gipuzkoan 82.000 (1689) eta Nafarroan 172.000 bizilagun (1678). Hala, Hego Euskal Herrian 400.000 pertsona bizi ziren gutxi gorabehera.
Kantauriko isurialdean krisi ekonomikoa artoaren laborantzari eta luberritzeari esker gainditu zen.
XVII. mendean arrantzak garrantzia galdu zuen, izan ere, Ingalaterrak, Frantziak eta Holandak Ipar Atlantikoko itsasorako sarbidea oztopatu zuten (bai Europa aldetik, bai Amerika aldetik).
Nafarroako azaleran zehar zerealak, soro ureztatuak, mahatsondoak, olibondoak, larreak eta basoak sakabanatzen ziren. Garia, zekalea, oloa eta garagarra ziren produktu nagusiak; lehen biak gizakiak elikatzeko eta beste biak azienda elikatzeko.
Aziendari dagokionez, Lizarrako merindadean (Nafarroako azaleraren %20) 75.000 ardi eta ahuntz zeuden, 3.000 behi, 4.000 txerri, 2.400 mando eta 1.600 zaldi. Ohikoa zen kontzejuetako artaldeak, hainbat herritako baterako larretan (elkarrekiko lur) bazkatzen ikustea.
Iparralden, XVII. mendearen amaieran, oraindik basoek osatzen zuten paisaiaren gune handiena. Landutako lautadetatik aparte, laborantza-lurrak soilgune batzuetan baino ez ziren agertzen. Zuberoako eta Behe Nafarroako basoekin alderatuta proportzioa 1/200-1/500 ingurukoa zen.
Orokorki, kontuan hartu behar da biztanleen %70-80 inguruk landan lan egiten zuela, hori dela eta, oso garrantzitsuak ziren nekazaritza-ekoizpenean izaten ziren harremanak. Maiorazkoa (izaera feudala zuena) eta jabe libre txikiak elkarren alboan bizi ziren. Elkarbizitza horretan bigarrenak izaten ziren kaltetuenak, izan ere, elkarrekiko lurra (maiorazkoaren jabetza feudalaren baitakoa) ez zen merkatura itzultzen, aitatik semearengana igarotzean jabetza ez baitzen azpibanatzen. Jabetza askeak, ordea, jabe txikiari karga fiskalei eta zorrei (hobekuntza teknikoak eragindakoak, aleak erostean pilatutakoak,...) aurre egitea ezinezkoa bazitzaion amortizatu eta merkatuan saldu ahal ziren.
Arrantza-jarduerak ere behera egin zuen Ternuako arrantzak behera egin zuelako eta Ingalaterrak eta Holandak euskaldunak baztertu zituztelako arrantza-eremuetatik. Baxurako arrantzan ere antzeko faktoreak aipatu behar dira. Berez arrantza-jarduera ez zen desagertu baina nabarmen jaitsi zen.
Europako beste herrialde efizienteago batzuen lehia zela-eta Euskal Herriko industria geratu egin zen, izan ere, aipatu herrialdeek sartze-kuota handiagoak irabazten zituzten hala kanpoko merkatuetan nola Penintsulan edo Amerikan.
Burdinaren industriari zegokionez, behe-labeko gure burdinolek atzerapen teknikoa zuten eta prezioek gora egin zuten; ondorioz, Liejako eta Suediako (besteak beste) burdinaren konpetentzia iritsi zen labe garaiekin eskuratzen zenez merkeagoa zelako, nahiz eta, ziur aski, kalitate eskasekoa izan hemengoarekin alderatuz.
Liejako burdinaren aurka Gipuzkoak eta Bizkaiak elkar hartuta egin zuten lehen protesta 1612an egin zen. Hurrengo urteetan hainbat errege-xedapen argitaratu ziren, politika protekzionistaren ildotik, Penintsulako eta Indietako merkatuak olagizonen esku uzteko. Xedapen horiek, baina, zenbaitetan, Koroak beste herrialde batzuekin sinatutako itunak urratzen zituzten.
Mende horretan ia ez zen aurrerapen teknikorik barneratu burdinoletan. Azken buruan, Hego Euskal Herrian ekoizten zen burdina 500 tona metriko ingurukoa zen XVII. mendearen amaieran. Oso kopuru txikia XVI. mendean ekoizten ziren 11.000/13.000 tona metriko inguruekin alderatuz gero. Gipuzkoan 85 burdinola handi eta 39 txiki zeuden 1625ean. Bizkaian, aldiz, 1644an dagoeneko 141 burdinola handi eta 144 txiki zenbatzen ziren.
Su-armen ekoizpenari zegokionez, Soraluzeko Arma Fabrikak bere jarduera mantendu zuen Koroak eskatutako arkabuz eta mosketeei esker, eta atzerriko produktuen aurrean politika protekzionista ezarri zelako.
Krisiak eta XVII. mendean lehiatu ziren gerrek eragin kaltegarria izan zuen Euskal Herriko ontzioletan.
Lehengaien eta erdilandutako burdin ekoizkinen esportazioa eta oihalen eta landutako produktuen inportazioa ziren XVII. mendean Euskal Herriko kanpo-merkataritzaren ezaugarriak.
Gaztelak eta Nafarroak ere bazuten atzerriko merkatal jarduera. Euskal Herriko zonaldea bitarteko gune bilakatu zen merkataritza horretan, bereziki Europara bideratutako artilearekin eta inportatu egiten ziren gai landuekin. Bestalde, Soriatik atzerrira esportatzen zen artilearen merkatuan bitartekari gisa aritzen ziren Nafarroako merkatariak. Eta baita alderantziz ere, Agreda eta Soriara bideratuta, penintsulara barneratzen ziren inportazioetan.
Arabatik garia, ardoa eta artilea esportatzen zen. Gipuzkoatik burdinazko hornigaiak bidaltzen ziren Europa eta Amerikara. Bizkaitik ere burdina igortzen zen kontinente horietara, azken horretatik, gainera, burdina-beta ere esportatzen zen Gipuzkoara eta baita Nafarroara ere, kopuru txikiagoan bazen ere.
XVII. mendearen lehen laurdenean Hego Euskal Herria zen Ingalaterrara burdina gehien igortzen zuen bigarren herrialdea eta Suedia eta Errusiarekin batera burdina esportatzaile nagusia zen.
Mendean zehar jazo ziren aldaketen eraginez, klase herrikoiak, batez ere nekazariak tradizioen aurka zihoan ororen aurka altxatzen ziren. Halaber, zerga berri bat ezartzearen, zerealaren garestitzearen edota mirabetzaren berrezarpenaren aurka egin zuten.
Jaunen aurkako erresistentzian Erdi Aroan ezarritako eskubide eta erabilerak gaitzesten ziren eta auzoko komunitateek eskubideen erosketak, auziak edo betebeharren ukoa baliatzen zituzten erresistentzia egiteko metodo gisa.
Gizarte-gatazka eta altxamendu nagusien artean, honakoak azpimarratu behar dira: Fiteroko jaunen aurkako altxamenduak (1627, 1675); gatzaren matxinada (1631-1634); matalazen altxamendua Zuberoan (1661).