Bisigodoak euskal lurraldeetara iritsi zirenenean ez zen aro baketsurik hasi eta aldizka ekintza militarrak izaten ziren. Leovigildoren kanpainak (574. urtea) garrantzitsuak izan ziren eta baskoiak politikoki menderatzeko helburua zuten. Beranduago, Suintilak baskoiak garaitu zituen berriz ere; baina, porrotak porrotari lotu arren bisigodoen menderaldian zehar kanpaina militarrek ez zuten etenik izan eta baskoiek beren lurraldeak bisigodoen menderakuntzatik at mantentzea lortu zuten. Agirietan ageri denez bederatzi monarka godok beren ejertzitoak mugitu behar izan zituzten penintsulako baskoien aurka borrokatzeko.
670 eta 710 bitartean Baskoniako dukerria finkatu zen. Lupo I dukea zen bertako buru eta Akitanian eta Baskonian agintzen zuen.
Adierazi beharrekoa da, Inperioaren krisiak eta bisigodoak Ebroko haranean eta beste zonalde batzuetan ezartzeak merkataritza nabarmen murriztea eragin zuela.
Produktuen zirkulazioa bermatzen zuen merkatal jarduera eten zenean eta, ondorioz, sistema fiskala krisian murgildu zenean, finkatze ugari hutsik geratu ziren. Presio fiskala murriztearekin bat, nekazariek autonomia gehiago eskuratu zuten lan-antolakuntzari dagokionez. Horri esker, VI. eta VII. mendeetan zehar produkzio-bide berriak garatu ziren.
Orobat, tokiko agintariek erromatarrek alde batera utzitako lur publikoak (meatzeak, urak, basoak, larreak) aprobetxatu zituzten beren kabuz eta, modu horretan, haien ondarea eta agintaritza areagotu egin zuten.
714. urtean ejertzito musulmanak sartu ziren Nafarroako lurretan, horren ondorioz, iparraldeko ("saltus") eta hegoaldeko ("ager") euskaldunen arteko ezberdintasun kulturala areagotu egin zen. Casio kondeak, Ebroko haraneko noblea zenak (islamera aldatu zen) Damaskoko Kalifarekin akordio bat adostu zuen eta eskualdeko boterea sendotu zuen. Horrela sortu zen hiru mendez Nafarroako erribera kontrolatu zen Banu-Kasitarren dinastia.
Frankoen eta musulmanen arteko lehiak eragin nabaria izan zuen Iruñeko baskoien artean. Karlomagno Akitaniatik etorri eta Iruñea eraso eta menderatu zuen. Ondoren, Zaragozara jo zuen gauza bera egin asmoz, baina ez zuen arrakastarik ukan. Handik itzultzean Karlomagnoren ejertzitoak Iruñeko murruak suntsitu zituen baina ejertzitoa Pirinioetako haitzartetik igarotzen ari zela sekulako porrota jasan zuen Orreagan, 778. urtea zen.
Nafarroako aristokraziako hainbat familia barneko liskarrak gainditu eta batu egin ziren, Iruñeko erreinua sortzeko (824. urtea). Hala, Iñigo Aristaren familia izan zen Iruñeko lehen gobernua zuzendu zuena. Badirudi lurraldeak eta interesak karolinjioen eta kordobarren presiotik defendatzeko premia izan zela noblezia batu zuena, etsaiaren ekinaldiei aurre egiteko xedez.
VIII. mendetik aurrera Baskoniako aristokrazia ezberdinen arteko haustura hautematen da. Batzuk, hegoaldekoak, Asturiasko erreinuaren eremuan elkartu ziren edo Iruñeko erreinuaren sorreran parte hartu zuten, eta besteak, iparraldekoak, karolinjioen erreinuan barneratu ziren Baskoniako dukerria berrezarri ostean. Dena den, amaieran, Euskal Herriko aristokraziaren zatirik handiena Iruñeko erreinuan eta hartako lurretan barneratu zela ikus daiteke.
Herrixken agerpenak garrantzia handia hartu zuen, modu ezberdinean izan arren, lurralde guztietan eragina izan zuen demografiaren eta nekazaritzaren hazkundean; izan ere, gizartea, ekoizpena eta bizilagunak antolatzeko oinarrizko gune bihurtu ziren. Tokiko aristokraziak ahultzearekin batera espazio berrien kolonizazio-prozesu bat gertatu zela azpimarratu behar da. Hala, familiek edo komunitate txikiek herrixka berriak eraiki zituzten lur publikoetan edo aurreko jabeek alde batera utzitako ustiapenetan. Herrixka berri horiek garapen ekonomiko eta demografikoaren isla izan ziren.
Lurra herrixken arabera ustiatu ziren, ondorioz espazio ezberdinak sortu ziren.
a) abeltzaintza-eremuak. Baterako aprobetxamendurako basoak izan arren, fraide taldeek, erregeek, jauntxoek eta jabedun handiek basoaren zati jakin batzuk beren kabuz erabiltzen ahalegindu ziren azienda gordetzeko etxolak mantentzea bermatu asmoz. Horren ondorioz, aprobetxamendu kolektiboaren eskubideak nabarmen murriztu ziren.
b) nekazaritza-eremuak. Ustiapen estentsibo batetik (laborantza lurren mugimenduan oinarritzen dena, lurra lehenera dadin) ustiapen intentsibo baterako jauzia hautematen da eta, horrek, laborantza-sistemak aldatzea ekarri zuen. Arabako haranetan nekazaritzaren kolonizazioa intentsuagoa izan zen eta zereala (garia, garagarra eta oloa) eta lekadunak txandakatzean oinarritzen zen. Espazioarekiko presioa handiagoa zen eta luberritzeak areagotu egin ziren.
Herrixketan eta ekoizpen-jardueretan sortzen den gizarte-dinamikari dagokionez, bi egoera ohartarazten dira: Alde batetik, IX. eta X. mendeen aurretik dagoeneko existitzen zen tokiko aristokrazia zaharrak bere jabetzak eta eskumenak mantendu zituen eta koroa oso urrun ez zutenez areagotu ere egingo zituen.
Beste alde batetik, aristokraziaren boteretik ihes hainbat nekazari askek mendiak, basoak edota lugorriak kolonizatzeari ekin zioten. Talde horiek monarkiaren (Nafarroa) laguntza izan zuten eta inplizituki Gaztelako kondeena ere bai (Araban, esaterako). Hala, jabetza talde ugari sortu ziren (laikoak edo elizkoiak), lur publikoen baterako aprobetxamenduaren eskubidea ere bazutenak.
Azken lekuan zeuden "nekazari-morroi" edo mendeko laborariak. Besteren lur batzuetara atxikita zeuden eta lur horiek lantzen zituzten eta, horrez gain, jabe eta instituzio ezberdinetara alda zitezkeen lurrak eskualdatzen zirenean.