Olerkariak

Basterra y Zabala, Ramón de

Jose Maria Salaverriak (1935) Madrileko El Sol egunkarian argitaratutako artikulu batean Basterra inguratu zuen pertsonaiaren gertuko erretratua egin zuen:

"Samurtasunerako eta olerkigintzarako jaio zen, ume nagusia zen bezala mimatuta egotera ohituta zegoen, eta paisaia, bereziki jaioterriko paisaia, modu erlijiosoan sentitzen zuen; begiratzeko egin zen, abesteko, alaitasunerako eta adiskidetasunerako, haize misteriotsuen indarrak toki arraro eta gogorretara nabigatzera eraman zuen. Bizitzak lortuago ematen du, baina funtsean, oker bat baino ez da; Ramon de Basterrak, gainera, patologia ere aurka izan zuen. Babesgabe, Damoclesen mehatxu bidegabekoa eta ezin krudelagoa pairatu zituen, eta poetak, hala ere, zorigaizto propioa gainditu zuen. Modu ausartean bizi zen, alferreko kexari jarrera alaia, pentsakorra eta adeitsua hondatzen utzi gabe, eta zalantzarik gabe denboraren poderioz ikasiko eta miretsiko diren orrialdeak idatzi zituen, goi mailako obren parekoak."

(Itzulpen moldatua gazteleratik).

Juan Ramón Jiménez edo Unamunoz gain, Basterraren obra bere garaian ere aintzat hartu zuten esaterako Ortega y Gassetek (agurrera joan zen intelektual bakanetako bat) edo Pedro Salinasek, Bilboko poetaren laguna zenak. Eta baliteke Salinas olerkigilearen testigantza honek dena esatea, "altzairuzko alaitasun desesperatua" poeta bilbotarrean gauzatu baitzuen:

"Basterraren heriotzak orri fin eta mehe bat apurtzearen soinua du, hauskorra; bizitzarekin borrokan aritu zen, eta ez zuen lortu bilatzen zuen bihotzean iltzatzea."

(Itzulpen moldatua gazteleratik).

Zalantzarik gabe, poetaren osasun "hautsia" izan zen (gazte-gaztetan medikuek eritasun goiztiarra diagnostikatu zioten) pentsamendua garatzeko aukera errotik moztu ziona eta baita olerkiaren heldutasuna lortzea eragagotzi ziona ere. La sencillez de los seres (1923) bere liburuan lirika dekantatuena aurkitzen dugu, handinahikeriarik gabea, eraiki baino gehiago geroko poesiaren zati handiena apaintzen zuena. Izan ere, bere olerkietan ez da zaila XX. mende hasierako poeta frantsesen irakurketa antzematea. Liburu hori argitaratu eta handik gutxira, osasun krisialdia gainditu ondoren, Espainiak Venezuelan duen enbaxadara bidali zuten, eta han Peñafloridako kondeko prestakuntza eta proiektu ilustratuetara itzultzeko aukera izan zuen: Caracaseko Gipuzkoar Nabigazioko Errege Konpainia. Basterrak argitasun handiko saiakera osatu zuen, eta beste behin ere, ideia ilustratuen eta horiek EAEn izan zuten eraginaren aldarrikapena egin zuen; horrek ohar kritikoa jarri zien poetaren heriotzaren ondorengo hamar urteetan eta gerra zibila zela medio (1936) ideia obskurantisten erreferente gisa aurkeztu zutenei. Intelektuala ere gainbeheran zegoela islatzeko beste proba bat izan zen; Ilustrazioaren mendean Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen jokabidea ikustean, sozietateak izan zuen rol handia aitortuz horrela bukatu zuen: "kultura ez da inprobisatzen".

Lagunak eta kideak omen zirenek memoria hain modu nabarmenean erabili zuten, ezen, 1958an, Bizkaiko Foru Aldundiak Obra poética de Ramón de Basterra liburua argitaratu zuenean (Esteban Calle Iturrinoren ardurapean egon zen edizioa) akats larriak baitzituen, eta are gehiago Ángel María Ortiz Alfauk salatu zuen moduan, pasarteak moztu zituzten eta berariazko zentzura aplikatu zioten. El inquilino de Bilbao edo Elegía a la muerte del poeta Tomás Meabe (Juventudes Socialistaseko taldeko fundatzailea) bezalako olerkiak kendu egin zituzten liburu hartatik. Bi poemak gerora egindako aldaketetan jaso zituzten Ortiz Alfauk eta Tomás Ellacuríak (1967), lehen osaeren izenburua duen liburuan. Ramon de Basterra Plentziako etxean zegoen 1928ko udaberria, behin betiko osasun krisialdiak jo zuenean; handik Madrileko Santa Ageda Erietxera eraman zuten, eta bertan hil zen ekainaren 17an. Gorpuzkia Bilbora eraman zuten.