Olerkariak

Basterra y Zabala, Ramón de

Basterrak Lion d'Oreko tertulian parte hartu zuen Bilbon. Han beste bilbotar ospetsu batzuk ere elkartzen ziren eztabaidatzeko eta ezagutza trukatzeko, esaterako Pedro Mourlane Michelena -kazetari irundarra-, Manuel Ramirez Escudero, Joaquin Adan, Juan de la Encina -arte kritikaria eta historialaria-, Jose Felix de Lequerica -gerora Francorekin enbaxadore izan zena-, Esteban Calle Iturrino, Pedro Eguillor, edo Joaquín de Zuazagoitia, frankismoan Bilboko alkate izan zena. Guztiek zuten literaturarako bokazioa eta Europatik eta Grezia eta Erroma klasikotik zetozen ideiak aztertzeko interesa.

Basterrak arreta osoz eta kritikotasunez irakurri zituen pentsamendu obra asko, gazte-gaztetatik, eta une horretako intelektual gorenetako bat zen. Goethe, Unamuno, Ramiro de Maeztu, Ortega y Gasset edota Eugenio d'Orsen aldeko zaletasuna azaldu zuen, baita Spinozaren aldekoa ere; Pedro Eguillor bilbotarrak gaztetatik eman zizkion ikuspegi berriak ikusteko eta ikasteko grina, eta beti zordun sentitu zen.

Basterra Pirinioetako Eskola Erromatarra deitutakoaren parte zen, baina egia da eskola hori ez zela inoiz existitu; besterik gabe, zibilizazio grekolatindarraren zenbait balio partekatzeko aspirazio eta asmoa besterik ez zen izan. Eskola horrek ez zuen hitzaldirik, ikastarorik edo eztabaidarik antolatu (beste elkarte batzuen antzera), kafearena salbu, eta ez zen tribuna onena, Bilbon zegoen bakarra izan arren. Hedabideetan ere ez zen modu horretan agertu, eta kultura klasikoa miresteko plaza besterik ez zen izan; taldearen asmoak biltzen zituen manifesturik edo adierazpen formalik ere ez zuten izan, garai haietan horrelakoak modan egon arren. Baina Jose Carlos Mainer irakasleak azaldu zuen moduan, Erromako idealak biltzeko asmo hartan biltzen ari zena gerora Espainiako Falange talde faxista izan zen. Lion d'Oreko hizlari kualifikatuek, esaterako Pedro Mourlane Michelenak -Jose Antonio Primo de Rivera, Juan Manuel Aizpurua eta Rafael Sanchez Mazasekin batera Arriba egunkariaren sortzaileak-, edo Lequericak bat egin zuten ideologia falangistarekin. Fernando de la Cuadra Salcedo, talde bikain hartako intelektual sakonena, edo Jacinto Miquelarena kazetaria ere, joera ideologiko horretako kide ziren; Jose Maria de Areilzak ziurtatu duen moduan, Pedro Eguillorek asmo paramilitarra oihuka aldarrikatzen zuen bileretan.

"1917tik gutxienez (idatzi zuen Areilzak) [Eguillorrek] kafetegiko aulkitik zihoen Estatua gobernatzeko ardura hartuko zuen koronelen taldea beharrezkoa zela".

Ez da arraroa ondoren hastapenetako frankismoak Basterra mitografia ideologikoaren erreferentetzat jotzea, Ramiro de Maezturekin batera. Hain zuzen ere, 1917an Erromatik itzuli zenean Bilboko idazlea Hermes aldizkarian idazten hasi zen (Jesus de Sarria eta Sota familiak bultzatutakoa); zehatzago esateko, Paseos romanos izeneko atala hasi zuen. Aldizkari horretan (1920) Basterrak bere izaera eta munduaren aurrean zuen aldartea definitzen dituen esaldi bat plazaratu zuen: "Malenkoniaren iheslaria naiz", eta adierazpen horrek gehiago hurbildu zuen Albert Dureroren parera, lehen frankismoko intelektualen altzora baino, soilik memoria erabiltzeko deitzen baitzioten. Bestalde, Basterrari, aipatutako Eskolako taldeari bezala, Eugenio d'Orsek aldarrikatu zuen novecentismoa neurrigabe interesatzen zitzaion.

Elene Ortega euskal historialariak Bilboko poetari buruzko tesia osatu zuen, eta Basterra ezagutzeko eta kokatzeko liburu interesgarria argitaratu zuen: El prófugo de la melancolía. La poesía de Ramón de Basterra (Bilbo, 2001). Ortegak, halaber, Basterrari buruzko hainbat lan osatu ditu, eta olerkigileak Bilbo mundura irekitzeko aukera eta indarra zuen ideia azaldu du, Bilbori olerkiak, nostalgia eta makina bat artikulu eskaini baitzizkion, maitasun bereziarekin. Gainera, Elene Ortegak Bilbao, Hércules niño Basterraren liburua editatu eta hitzaurrea idatzi dio, Ediciones El Tilok argitaratua (Bilbo, 1998); lan horretan idazleak Diego Lopez de Haro jaunaren hiriari buruz idatzitako guztia laburbiltzen da.