Kontzeptua

Bando-Gerra

Halaxe da, ulertu behar dugun lehen kontua zera da, ahaide nagusikoak, eta are garrantzia gutxiagoko beste leinu-buru batzuk, jauntxo izaera eskuratzeko saiakeraren isla direla, ahaidetasun arrazoiak eragindako gailentasun-egoera batetik abiatuta. Hori hainbat fasetan eman zen. Hala, hasieran ahaide nagusiko izatetik jauntxo izateko saiakera gauzatu zuten eta, azkenean, nobleen estamentu bat eratzeko ahalegina etorri zen.

Hasiera, bada, ahaide-talde bateko edo ahaidetasun-lotura batek batutako talde bateko "nagusia" izatea litzateke. Modu horretan, odolezko loturetatik edo hari atxikitako beste alderdi batzuetatik (sasi-ahaidetasun izendatuak) erator daitekeen nagusitasun bat lortzen da. Odolezko lotura horiek gizarte-hierarkia bat osatzeko moduko lotura pertsonalen bilbadura bat osatzen dute.

Nagusitasun hori jauntxo baten nagusitasuntzat jotzeko, lotura horiek lurraren edota hartako produktuen gaineko eskubide eta justizia agintzeko -iuris dictio- botere bilakatzea da gakoa, hots, lur horiek okupatzen zituzten gizonen gaineko botere bilakatzea. Prozesuari dagozkion xehetasunetan sartu gabe (Achon, 2006, 229. or.), ñabardurak eskatzen dituen panorama bat agertzen zaigu, izan ere, jauntxo gisa jokatzen zutenen adibide ugari izan arren, Gipuzkoan eta Bizkaian Nagusi horiek lortu zuten jauntxo izaera zuhurtziaz aipatu behar da. Zer-nolako boterea erdietsi zuten ahaide nagusi horiek? Laburbilduz, egia da mendekotasun pertsonalean oinarritutako sare egituratu bat eratu zutela, modu horretan, bandoak eta partzialtasunak antolatuz; egia da, halaber, bilbadura horretan berezko kode moral bat zegoela, "bakea", "adiskidetasuna" edo "konkordia" kontzeptuei buruzko ikuspegi oso berezia barneratzen zuena eta, non justizia pribatuak, odolaren mendekuak eta desafioak protagonismo handia zuten; azkenik, erraz froga daiteke errenta feudalari dagokionez lorpen handiak gauzatu zituztela (patronatuak, mendien, erroten edo burdinolen gaineko errentak, hamarrenak eta bestelako irabaziak). Baina, horrez gain, egia da, halaber, Gipuzkoan eta Bizkaian "jaurgorik gabeko jaunak" zirela zinez (Diaz de Durana, 2004, 131. or.), izan ere, ez zuten jabetza handirik ezta konpetentzia jurisdikziorik ere. "Enriketar mesedetako" izendatzen zirenek, aitzitik, ukan zituzten jabetza eta konpetentziak, batez ere, Arabako lurraldean.