Erlijio ordenak

FRANTZISKANOAK

Hiru ordena biltzen dituzte: lehen ordena (1209an sortua) edo Ordo Fratrum Minorum, frantziskotarrek berek (O. F. M.), komentudunek (O. F. M. Conv.) eta kaputxinoek (O. F. M. Cap.) osatua; bigarren ordena (Santa Clarak 1212an sortua), klaratarrek eta kontzepzionistek osatua; eta hirugarren ordena (1221ean sortua), tertziario frantziskotarrek (bi sexuetako seglarrak), erlijioso tertziario erregularrek eta zenbait kongregaziotako hirugarren mailako erlijiosoek osatua. XIII. mendearen hasieran, 1213 eta 1215 artean, Asisko San Frantzisko sartu zen Hispanian, Afrikara igarotzeko asmoz. Bidaia horretan atzera egin zuen, Konpostelako erromes gisa amaitzeko. Tradizioak dio Iruñetik igarotzean auzoetako borrokak baketzen dituela (ikus SAN FRANCISCO DE ASIS). Lehen komentu-fundazioekin, agindua probintziatan banatzen da. Aragoiko probintziak erresuma hori eta Nafarroakoa hartzen zituen. Probintzia bakoitza zaintza eta komentu izeneko mugapeetan banatzen zen. Jakina da XIV. mendearen amaieran, Aragoiko probintziak, Nafarroa bere barne, zazpi zaindari eta 37 komentu zituela, eta Gaztelakoak, berriz, 8 jagoletza eta 44 komentu. Frantziskotarrak laster bereizten dira erregeen konfesore eta teologiako doktore gisa, baita asiloen, ospitaleen, eskolen, predikuaren, misioen eta abarren sorreran ere. Amerikaren aurkikuntzak misiolari izateko esnatzea eragin zuen indioen ebanjelizazioan. Beste misio batzuk Japonian, Txinan eta Filipinetan ezarri ziren. Sortzez Garbiaren dogmak defendatzaile sendoak izan zituen, horien artean Tomas Frances de Urrutigoiti nabarmentzen da, Zaragozan jaio zena, baina ama-euskal jatorrikoa. Frantziskotar aipagarri batzuk Diego de Estella, Angeles Sorazu, mistikoak; Juan de Rada, `auxiliis´ delako eztabaida ospetsuan parte hartu zuena. Elizaren hierarkian Gregorio Maria Agirre nabarmentzen da, Espainiako kardinal eta primatua.