Euskal hitza, ikuspegi etimologikotik, gaztelaniazko “guerrero”-ren baliokidea- 1838ko Aizquivelen Diccionario Basco-Español delakoan dago jasota (Tolosan, 1883-1885 urte bitartean argitaratua), eta bere esanahia hau da: "gudularia", "atleta", "borrokalaria", "soldadua", "zezenketaria", "milizia" eta "soldadu jendea", baina bere erroa gudua "gerra" gisa agertzen da aita Larramendiren Diccionario Trilingüeren bigarren liburukian. Astarloak (II, V) eta Iztuetak bere "Guipuzcoaco provinciaren condaira edo historia" lanean askotan erabili zuten. Azkuek ahots arruntzat sailkatu zuen eta "militar", "militaire" itzuli zuen; 1596ko Refranes y Sentenciasen eta Axularren lanean(3.-10-16) dokumentaturik ikusi zuen.
Hitz hori XX. mendean zabaldu zen, literatura nazionalistak erabili izanaren ondorioz, batez ere 1936-1939ko gerraren ondoren. Orduan, izen hori erabiliz, hasieran lehen boluntario nazionalistak eta gero, Eusko Jaurlaritza ezarri ondoren, soldaduskara deitutakoak identifikatu ziren. Hala, EJren Agiri Ofizialak gudari hitza gaztelaniazko "miliciano" itzultzeko erabili zuen bi termino horiek bateratuz, nahiz eta herriaren erabileran gudari hitza bakarrik nazionalistak aipatzeko erabili.
Ordutik gaur egun arte, hitz hori hainbat argitalpenen izenbururako erabili zen, besteak beste: Gudari. Jaungoikua eta Lagizarra, Bilbo, 1936 (Az. 4) 1937. Astekaria; Gudari. Gudari. Revista gráfica semanal de Euzko-Gudaroztea, Bilbo, 1937; Gudari. Por una Euskadi independiente (Buenos Aires? ), 1959. zk. 1 (bakarra?) ); Gudari. Por una Euzkadi libre en una Europa unida. EGIren agerkari ofiziala. Caracas, 1961. EGIko organo ofiziala. Caracas, 1961; Gudari. Aldizkari abertzalea. Gora Bermeoko Alderdi Jeltzalea, 1. zka. 1980an inprimatua. Gaur egun, ezker abertzaleak hitz hori erabiltzen du "borrokalari" hitzaren esanahi zabalagoarekin. Gudariei buruzko informazioa bilatu nahi duen irakurleak ikus beza ARMADA hitza.