Etorkinen ehuneko handi baten esperientzia ez zen bukatzen ezer gertatu ez balitz bezala hainbat urteko aurrezkiekin etxera itzultzerakoan. Ez ziren lan egiteko makinak, pertsonak ziren, afektuak, beldurrak, ilusioak zituzten. Maitasuna, seme-alaba batzuk, joaneko bidaia nekagarri bat edo uztea kostatzen den lan errentagarri bat, edonor immobilizatzeko eragile zehatzak dira. Urte batzuk lehenago utzi zuten herrialde berriak ematen zienari buruzko aztarna-balantze batek erabaki ahal izan zuen batek baino gehiagok beren hezurrak Rio de la Plata-ko lur emankorretan uztea.Fenomenoa, oro har, gizarteratze edo asimilazio gisa ezagutzen da. Enuntziatua oso sinplea den arren, integrazio-esperientzia desberdinak gerta zitezkeen – potentzialki behintzat –. Jokabide oso itxiak (bikotea, erakunde propioak eta hizkuntza aukeratzean), benetako "arraza-arragoa" ren inguruko jarrerak, eta bitarteko aukera ugari. Azken batean, asimilaziotzat hartzen da hainbat etnia- edo kultura-bitarteko dituzten pertsonak aurreko oztoporik gabeko komunitate baten bizitzan elkarreraginean aritzera iristen diren prozesua. Prozesu horren lehen etapak ez dakar nortasun-aldaketarik, baina bai etorkin askoren bizitzaren ardatz material eta kulturala aldatzea. Gehienek Rio de la Plata-ra eraman behar izan zuten, jatorrian zentratutako gizarte-estrategietan murgilduta, itzuleraren itxaropenarekin. Batzuek zehaztu zuten; euskal kasuan, % 40 inguru itzuli zen bere jatorrizko lekura. Baina beste batzuek, pixkanaka, beren kezkak eta interes sozial eta materialak aldatu zituzten, eta beren bizitzak ingurune sozial berri batean zentratu zituzten. Horrek ez zuen esan nahi, nahitaez, jatorrizko nortasuna galdu behar zenik, edo tokiko komunitate etnikoetatik (edo komunitateetatik) bereizi behar zenik, baina bai, pixkanaka, norberaren etorkizuna adopzio-gizartearen eremuan pentsatzen joatea.
Horretan guztian gogor jokatu behar izan zuten etorkinek berek eramandako kultura-jakintzek; baita beren jatorrizko lekuetako egoera sozioekonomikoek eta politikoek, immigrazio-fluxuaren jarraitutasunak (eta konformitateak), etorrera-une eta -moduek, finkatze-leku eta -formek (landatarrak, hirikoak, sakabanatuak edo trinkotuak) eta abarrek ere. Bertako jarrerek – une diskriminatzaile eta fosilak tarteko – ez zuten pisu txikiagoa izan behar. Gaur, hotz-hotzean, itzulerari, Argentinan jabetzak eskuratzeari edo seme-alaba kopuruari buruzko zifretatik abiatuta ondorio globalak ateratzea baino haratago, itzultzeko erabakiak – partidan bezala – esparru mugatu, intimo, indibidual edo familiarretan hartu behar ziren. Beharbada ez du hainbeste zalantza onartuko integrazio-esperientziek lan-munduarekin lotura estua izan behar zutela; nekez atera dezake ondorio irmorik gizarteratzea fenomeno isolatu gisa aztertzen saiatzen den ikertzaileak. Pentsa, urrutira joan gabe, euskal taldearen ezaugarri izan zen sakabanatze geografikoan eta okupazio aukera zabalean. Arrazoi horrek berak, "estu-estu" kokaturiko taldeekin edo artzaintza- edo nekazaritza-lanetan masiboki aritu zirenekin alderatuz gero (irlandarrak eta danimarkarrak, hurrenez hurren), zeregin diferentzial garrantzitsua izan behar du.
Euskaldunak nortasun politiko bikoitza (bi naziok, Frantziak eta Espainiak) zuten eskualde batetik datoz. Behin lur amerikarrean, oro har, ahaide nagusi haiek antolaturiko erakunde eta adierazpenetan parte hartzen zutela ikusiko zen. Talde nazional gutxitua eta beste batzuek estalia izateak, baina, batez ere, haiek baino goizago iritsi izanak – espazioa lehen okupatuz –, panorama konplexua bezain erakargarria aurkezten digu, eta orain arte gutxi jorratu dena.Hasiera batean Entre Rios-era ardiekin lan egitera joan ziren euskaldun asko eta gero Mendozako mahastietara joan zirenak izan ezik, gehienak panpa heze gisa ezagutzen dugun horretan geratu ziren, eta batez ere Buenos Aires probintzia, Santa Fe Partea eta La Panpako zati bat hartzen ditu. Burura datorkigun lehenengo gauza, euskal gizarteratzea esparru horretan nola izan zitekeen imajinatuta, euskal komunitate garrantzitsuak izan zirela da. Hori egia bada, bi gauza suposatu ditzakegu: hori lortu zutela gainerakoengandik bereizi zituzten kohesio-mekanismoetan oinarrituta, eta a priori integrazio geldoa jasan zutela, arrazoi eta mekanismo atzeraturen batengatik. Paradoxikoki, laster konturatzen gara, 1940. urtea baino lehen, ez dagoela erakunde euskaldunik sentsazio hori bermatzeko. Eskualde zabal horren barruan nagusi ziren eszenatokien ezaugarriek, orduan, pentsatzera garamatzate bertako lehen biztanleek — bertakoek eta etorkinek — konpondu behar izan zituztela Bonayko Estatuak, gerra ugariz beterik zegoenak, arreta kentzen zien arazo eta absentzia oinarrizkoenak. Horrek, garai goiztiarrean (1880ra arte), gizarteratzearen azeleratzaile gisa jardun ahal izan zuen. Euskal integrazioaren esperientzia oso traumatikoa eta "azkarra" izan bazen – gizatalde handia izanda ere –, talde nazional baten behin betiko asimilazio sozial baten atzerapena, neurri handi batean, bere baitan erakundeak egotearen mende zegoela berretsiko litzateke.
Beste susmo baten arabera, litekeena da kolektibitate baten irudia elementu kultural hutsez eta kide gutxi batzuen jardunez osatuta egotea. Hori baliozkoa bada, froga dezakegu talde etniko batek erakundeak eratzea erabakigarria izan zitekeela, kasu batzuetan, behin betiko integrazioaren atzerapenean, baina ez zela hain erabakigarria kolektibitate-irudi baten eraketan. Azkenik, eta interes gutxiagokoa ez dena, uste dugu 1880tik aurrerako aldian aitzindarien gizarteratze-esperientzia paregabe baten eragina izan zela -hasiera nabarian-. Hispaniar tradizio kolonialak -eta horren barruan euskaldunak- Amerikara joateko eragin positiboa izan bazuen ere, integrazio goiztiarrean eragin positiboa izan zuen, eta horrek gauza bera egin zuen aro masiboan iritsitako euskaldunekin.
Ikusi:
--
Jatorrizko testua: Iriani Zalakain, Marcelino
Itzulpena: ELIA itzultzaile automatikoa
Itzulpenaren berrikusketa: Iñigo Ramirez de Okariz Telleria