Xalbador.
Bertsolaria. Urepelen (Nafarroa Beherea) 1920ko ekainaren 19an jaio zen. Ogibidez artzaina, Xalbadorenea baserriari zor dio goitizena. Bihotzekoak jota hil zen 1976ko azaroaren 7an Urepelen egin zioten omenaldian.
Arte honetan mitotzat hartua, "Urepelgo artzaina" goitizenez ere ezaguna dena, Xalbadorrek bertsolaritzaren historian orrialde asko betetzen ditu. Batzuk garai hartako gertaerak izan ziren, eta beste batzuk bertso idatzi edo inprobisatuen antologia paregabea. Xabier Amurizarentzat, Euskal Herri osoan zehar ibili zen ikuskizun soil eta dotore batean eta geroago Xalbador bat-bateko mirakulua (Elkarlanean Argt, 2000) izeneko disko batean antologia hori jaso zuenarentzat, garai guztietako bertsolaritzaren gailurretako bat da, diskoari izena eman zion inprobisazioaren miraria. Egia esan, idatzitako bertso asko eta asko euskal musikariek erabili dituzte euren abestien letra gisa, eta, hala ere, Xabier Amurizak bere alderdi inprobisatzailea are miresgarriagoa dela azpimarratu du. Bere estiloari buruz, Bertsoen Mundua (Elhuyar Argt., 1997) izeneko CD-rom-ean "Xalbadorren estiloan amaigabeak dira galderak, mirespenak eta baliabide indartzaileak. Hizkuntza adierazkorra eta indartsua erabiltzen du, baita oso literarioa ere ahozko hizkuntza izateko. Xalbadorren indarra ez da erretorikoa, hitz egokiak, oso sakonak erabiltzearen ondorioa baizik. Eta formaren azpian beti ideia eta sentimendu lazgarriak, metaforak... txistukatua izan eta kantatu zuenean bezala: Txistuak jo dizkidazue, baina maite zaituztet orainik.
Bere garaiko txapelketa eta lehiaketa gehienetan parte hartu zuen. Ipar Euskal Herrian 1946 eta 1960 artean ospatutako asko irabazi zituen. 1960ko Txapelketa Nazionalean laugarrena izan zen, hirugarrena hurrengo bietan 196an2 eta 1965ean, eta bigarrena 1967an. Azken honetan, txapelketa guztietako eta bertsolaritzako gertaerarik garrantzitsuenetako eta aipatuenetakoa gertatu zen. Egunkari batek horrela azaldu zuen jazotakoa gertatu eta bi egunetara:
OIHUKALDIA
Ikusleak jezarrita eta epaimahaiaren lekua berriz okupatu ondoren, Alfonso Irigoyenek epaimahaiaren eztabaiden emaitzak irakurri ditu.
Txapelketa irabazteko Uztapideren aurka lehiatzeko Xalbador bertsolaria da.
Une honetan, minutu eta erdi irauten duen txistualdi handi batek Anoeta pilotalekuko eremu osoa bete du. Haserrealdia baretzen hasi dela ematen duenean, txistuak entzun dira berriro, baina oraingoan txaloekin nahastuta. Uztapide eta Xalbador bertsolariak isilik mikrofonoen aurrean. Ikusleak zatituta daude; badirudi txistuek txaloak itotzen dituztela; orduan, Xalbadorren aldekoak, zutik, honi txaloa jotzen hasi dira. Epaimahaikide batek bertsolariak bultzatu ditu, baina hauek isilik jarraitu dute. Azkenean, Uztapidek, garrasiaren erdian, bere ahotsa entzuten utzi du, eta agur bertso bat abestu du.
Xalbadorren txanda da, baina hasten saiatu denean txistuak eta txaloak ere entzun dira. Xalbador kantatzen hasi da eta isiltasuna nagusitu da.'
Honela dio:
Anai-arrebak, ez, otoi, pentsaneure gustora nagonikpoz geiago izango nuenalbotik bea egonikZuek ezpazerate kontentuerrua ez daukat, ez, nik;txistuak jo dituzute, bainanmaite zaituztet orainik.
Zuek ezpazerate kontentu errua ez daukat ez nik kantatzera heldu denean, alde biek jotzen duten txalo zaparrada dela eta, bertsoarekin jarraitzeko Xalbadorrek berriz abestu behar izan du.
Xalbadorren bertso horren ondoren, ikusleek ikusarazi nahi izan zuten haien atsekabea ez zegoela bertsolariarekin, epaimahaiak hartutako erabakiarekin baizik. Izan ere, hemendik aurrera, iraindutako bertsolariarekiko maitasun-adierazpenak areagotu egin zituen, baina ez zuen aukera alferrik galdu epaimahaiak jakin zezan nahigabea harekin zihoala, eta, hala, epaimahaikideak zutitu zirenean txistualdia jasan behar izan zuten, eta kantxako korridoretik botazioak egitera zihozeala jarraitu zuen. Gertakari honen ondoren, txapelketa normaltasun osoz egin zen."
("La Voz de España" 1967-06-13).
Bertso idatziei dagokienez, aipatzekoa da garai hartan saririk entzutetsuena lau aldiz irabazi zuela, "Xenpelar Saria", alegia, 1972an, 1973an, 1975ean eta 1976an. Bertso idatziekin hainbat liburu idatzi zituen, besteak beste, askorentzat mota honetako argitalpenen artean gailurra dena, Odolaren mintzoa (Auspoa liburutegia Argt., 1976), eta beste bi liburu "Auspoa" bilduman: Ezin bertzean (Auspoa liburutegia Arg. 1969. Auspoa 85) eta Herria gogoan (Auspoa liburutegia Argt. 1981. Auspoa 152) hil ondoren, bere bertsoak erabiliz argitaratuak.
Bizirik nahiz hil ondoren, omenaldi ugari jaso ditu. 1967an, Hernanin; eta bertsolariaren bigarren egunean (II. Bertsolari Eguna), 1969ko azaroaren 21ean, Donostian egin zitzaiona. Hil zen egunean, bere jaioterrian, Euskal Herri osoko bertsolari eta zaleek omenaldia egin zioten eta handik aurrera, urterik urte, heriotzaren egunetik hurbil berriro elkartu dira.