Pintoreak

Sanz Ramírez, Carlos

Euskal pintore, artista eta poeta, 1960ko hamarkadako azken urteetan Gipuzkoan sortu zen korronte figuratibistakoa. Donostian jaio zen (1943), eta 1987ko urtarrilaren 22an hil zen hiri horretan. Garun-isuri baten biktima izan zen, eta bizitza artistiko eta pertsonal bati amaiera eman zion. Izaera handiko izaera zibiko eta intelektuala eta barne-bizitza mingarria zituen, bizitza osoan kezka ugari eragin zizkion hemofilia gogorraren ondorioz.

Egoera pertsonal horren ondorioz, eta gaixotasunaren oinazeak zekarren barne-bizitza horren ondorioz, haren pintura, eskultura, olerkiak eta literatura-lan narratiboa dira urradura horren adierazpen nabariak, eta, batzuetan, haren idazlana autorretratu iraunkorra besterik ez zela esatera eraman zuen. Txikitatik hasi zen pinturarekin zuen harremana, eta hamar urterekin, Ascensio Martiarena pintoreak Donostian ematen zituen eskoletara joan zen. Haren lantegi-eskola izan zen Gipuzkoako pintore askoren prestakuntza-zentro nagusia. Martiarena zen Carlos Sanzek onartzen zuen irakasle bakarra, eta hauxe esan zuen: "Don Ascensiok aholkatzen zidan: marraztu ikusten duzun guztia; emakume honek, zure oinak, eskuak, balkoitik ikusten duzuna; kalera atera bloka eta dena marraztu. Don Ascensio pertsona zoragarria zen" (1984).

1960tik 1964ra bitartean pintura eten bazuen ere, data horretatik aurrera, bere zeregin intelektuala mundu partikular bat osatzera dedikatzen du, abstrakzioa errealismo magikoko forma ezkutua baino ez zen artea eratuz. Nahiz eta bere interes handia Filosofia eta Letrak ikastea izan beti, Donostian diziplina hori ez zegoenez, Zuzenbideko karrera egitea erabaki zuen, bertan lizentziatu baitzen. Abokatutza, denborarekin, jarduera marjinala izan zen harentzat, haren gaixotasunak bizitza betea eskatu baitzion beti, eta bete-betean sartu zen arte eta literatura sorkuntzan. Bere jaioterrian ikasketak egiteko geratu izanak, behin baino gehiagotan aitortu zuenez, bere lana sortzeko aukera eman zuen. Izan ere, mila bederatziehun eta hirurogeita hamarreko hamarkadaren azken hirurogeiko eta lehen urteetan, pintore talde kualifikatu bat agertu zen Gipuzkoan, eta formalki deitu ziren Euskal Pinturaren Sari Nagusiaren inguruan. Margolari gazteen talde horretan daude Juan Luis Goenaga, Ramon Zurriarain edo Carlos Sanz bera, figurazioa hizkera arruntean egiten dutenak. Maya Aguiriano estetak aitortu duenez, talde hori espazioko eta denborazko testuinguruan aztertu du, bai pintore horiek, bai Vicente Ameztoy eta Marta Cárdenas —nahiz eta haiek errealismo azinoagoaren alde egingo duten—, aldi baterako sortu dira nazioarteko beste mugimendu batzuk, hala nola errealismo frantses berria.

"Maia Aguirek idatzi duenez, ñabardura iheskorrak zehazten du non amaitzen den figurazioa eta non hasten den errealismoa, askotan hain zaila eta zehaztu ezin dena, Carlos Sanzen pintura mugitzen den hari fin-fina. Ez da azaltzen saiatzen den hori, ez gehiago ez gutxiago, baizik eta pinturan bertan dagoen tentsioa, eta hainbesteraino berezkoa du, ezen berari baitagokio bere nortasun nahastezina".

Carlos Sanzek bere langile guztiak erakutsi zituen bere olioen, marrazkien eta "collageen" bidez (azken horrek azken urteetan zaletasun berezia zuen), eta hainbat erakusketa egin zituen Euskadiko eta Espainiako hiriburuetan. Azken erakusketak Donostiako 16. Galerian (1984) eta Bilboko Arte Ederren Museoan (1985) egin zituen, eta 1978-1985 aldiko pintura eta marrazkiak erakutsi zituen. Lehen banakako erakusketa 1967an egin zen, bere jaioterriko Barandiaran galerian. Areto hori garai hartan abangoardia artistiko garrantzitsuenaren bilgune eta euskal herritar askorentzako kontzientziazio politikorako gune bihurtu zen. Sanzek hainbat aipamen eta sari jaso zituen lehiaketa nazionaletan, eta lehen saria lortu zuen 1969an, "Arabar Arte Plastikoen" urteroko lehiaketan. 1973an, Euskal Herriko Lehen Pintura Lehiaketako lehen saria jaso zuen, Bilbon. Baina pintura eta eskultura (azken kasu honetan tamaina txikiko konposizioetan agertu zen, batez ere desegite-materialetatik abiatuta diseinatu eta sortuak) bere arte-kezkak adierazteko bideak izan ziren, Carlos Sanzen pasiorik nabarmenena literatura izan zen.

Haurtzarotik hainbat irakurketa egin ondoren, Sanzek askotan esan zuen ezen, film bat egiteko edo eleberri bat idazteko aukera izanez gero, pintatzeari utziko ziola. Bere testu batean, "Kurpil" aldizkarian (1974) argitaratua, autore beraren marrazki-bilduma batekin batera, Sanzek irmo adierazten zuen idazlanaren aldeko hautespen hori:

"Pinto egiten dut gustuko dudalako -esan zuen orduan Carlos IrakasleaMunduan ezer ez zaidala gustatzen. Izan ere, nahiz eta nire buruarekiko mesfidantza higienikoa eta metodikoa izan, kritikari batzuek, zenbait lankidek, lagun askok eta agian ispilu barkaezin batek elkarri eutsi diote. Baina, batez ere, pintoa naiz, ez baitakit beste ezer egiten... esan nahi dut ez dudala sentitzen pintore izatearen harrotasun txikiena, ona edo txarra... Esan nahi dut ezen, eleberri bat idazteko edo zinema zuzentzeko gai izango banintz, pintatzeari utziko niola, nahiz eta nire burua munduko margolari onenagatik izan". "Beti pentsatu izan dut —gehitzen zuen orduan Irakaslea— eleberri baten kapituluak edo film baten sekuentziak hamar koadrok baino komunikazio-ahalmen handiagoa duela. Eta benetako artean zerbait badago, beste ezer baino lehen, komunikazioa da".

Carlos Sanzek hainbat kontakizun eta poema multzo bat utzi zituen idatzita. Gehienak azken hirurogeiko urteetan idatzi ziren, eta kontzientzia pertsonal eta politikoak Espainiako Alderdi Komunistan militarrera eraman zuen. Prestakuntza politiko horretako kide gisa, frankismoaren aurkako ikasle- eta gizarte-mugimenduetan parte hartu zuen, eta, 1968 baino lehen militantzia utzi arren, 1977an, lehen hauteskunde demokratikoekin, euskal komunistei laguntzeko asmoa agertu zuen. 1979an Gernikako Autonomia Estatuturako laguntza publikoki eskatu zuten intelektualen taldean parte hartu zuen. Garapen politikoarekiko zuen kezkak kezkaturik zegoen euskal gizartearen orainaz eta bilakaeraz. Kezka hori zenbait narrazio-testutan islatu zen, bere eguneroko pertsonalean, bizitza osoan idatzi zuena, eta aipatutako poemetan. Horietako batzuk Gabriel Arestik bota zituen euskarara eta, nahiz eta bere autoreak ez zuen iritzi handirik haietaz, bere poesia bere pintura-lanaren maila berean dago eta, bistan denez, argitu egiten du, adierazpen bereko planoak gainjarriz. Poema horietako batzuk antologietan agertu dira, Hórdagak (1981) 23. tituluarekin argitaratu zuena, esaterako. Gipuzkoako Elkarte Artistikoko kide izan zen, eta haren buru izan zen denbora batez, eta 1960ko hamarkadan kultura-giro baten garapenean parte hartu zuen, erakunde horretan edo "Espelunca" haitzuloan deitutako solasaldien bidez. Azken urteotan, Gipuzkoako Ateneoko Zuzendaritza Batzordeko kidea zen. Gipuzkoako Foru Aldundiak liburu bat prestatu du, Carlos Sanz izenburupean, euskal margolari eta sortzaile horren nortasun artistiko aberats eta konplexuaren ikuspegia eskainiko duena.