Euskal Herrian aldi horretan zehar jardun zuten euskal arkitektoen kopuru ugariaren aurrean erabat urria da eskultore eta margolariei buruz dugun albiste-sorta eta kopurua ere. Horretan guztian, zalantza izpiririk gabe, eragin handia izan zuen Elizak bizi zuen egoera larriarekin batera erlijio-ikonografia iradokitzerakoan eredu klasikoen egokitasun -greko-erromatar mitologian oinarrituta-- urriak, eliza-agintariek elizetan beste garai batzuetakoak ziren artelan kopuru handiak elizetan gorde izanak eta baita eliza berrien izaera soil, urri eta apaindurarik gabekoak -espazioen argitasun eta zabaltasuna bultzatuz- bezalako beste inguruabar mota batzuek ere.
Inguruabar horietan, berriro ere erretaulen pieza eskultorikoen eta diseinu berrien taxutzean zizelkaritzarena izan zen nabarmendu zen jakintza arlo bakarra.
Margolaritza arloa, askoz hobea izan gabe, etorkizun itxaropentsuago bat agertzen hasi zen. Lurralde-erakundeek, udal agintariek eta geroago eta nabarmenagoa zen burgesia, XIX. mendean argazkiak eskatzen hasi ziren, horretara gizaldiaren bigarren erdian berezitasunez garatu zen eskari berri bati hasiera emanez. Edozein kasutan ere, aldi honetako zaindutako lanik gehienek Gortean euren zerbitzuak eskaintzen zituzten margolarienak dira; euren artean Antonio Carnicero, Vicente Lopez eta Luis Paret. Gure lurraldean lanari ekin ziona dakigun margolari bakarra, Gasteizera hainbat ikustaldi egin zituen Juan Angel Sáenz izan zen.