Toponimoak

Argentina

Euskal-Etxea. Euskal jatorriko erlijiosoek Argentinan lehen kolonizazioetatik gaur egunera arte egindako lan itzeletik, izugarria izateagatik, erakusgai batzuk baino ezin ditugu markatu. San Inazio kanonizatu eta berrogeita hamar urtera iritsi ziren Buenos Airesera Jesusen Lagundiko lehen kideak. Laster antolatu zuten bigarren hezkuntza eta unibertsitate mailako irakaskuntza, eta kultura gune garrantzitsua sortu zuten, Unibertsitatearen sorlekua izango zena. 1722an bere oratorioa parrokia bihurtu zen. Euskal Agindu honen zeregina erabakigarria da. Bi mende geroago, beste euskal ordena bat, Betharramekoa, Mixel Garikoitzek sortu zuen euskaldunen artean misio egiteko, eta Euskal Herritik Argentinara egin zuen jauzi. 1857an Argentinan lehorreratu zen P. Gimon zuberotarra, jatorriz Barkoxekoa. Bere lan erraldoian Harbustain, Sardoi eta Larrui Aitek laguntzen diote. Erdialdeko eta hegoaldeko probintzietan sakabanatutako hogei mila euskal herritar ditu helburu. Misiolari horietako inork ez zuen Euskal-Errira itzuli behar. Betharramitarrek ikastetxe handi bat eraikitzea lortu zuten Idiart izeneko euskal emigratu baten eskuzabaltasunari esker.Aita Arbelbide baxenabartarrak misiolari berriak prestatzen ditu Hazparnen eta Maulen, lehenengoen ordez. Horietako bat P. Mendiondo zuberotarra izango litzateke, Gotaine-Irabarnekoa. Gasteizko beneditarrak, Nafarroa-Gipuzkoako kaputxinoak, parrokiak sortzera iristen diren apaizak, denak batera, beren lan erlijioso, sozial eta hezitzailea egiten ari dira. 1899an, Buenos Aireseko Laurak-Bat Zentroan egindako bileran, Euskal-Etxea Kultur eta Ongintza Elkartea sortzea erabaki zen. Erakunde honetakoak izan zitezkeen Nafarroa bietakoak, Bizkaikoak, Arabakoak, Gipuzkoakoak, Lapurdikoak eta Zuberoakoak. Martin Errekaborde zuberotarra izan zen erakunde garrantzitsu honen sustatzaile nagusia. 1909an hasi zen lehen ikasturtea Euskal-Etxeako Euskal-Etxea Eskola Institutuan. Patrizio M. Jaka Otaño doktorea, "Boletín del Instituto Americano de Estudios Vascos" aldizkariaren 26. artikuluak ikastetxeari buruz zituen iritziak gogorarazten dizkigu. Lapitz Aita, Andres Larrageta Anai Frai, Dionisio Etxalar Aita, Pio Orikain Aita irakasleak aipatzen ditu.

Irakaskuntzan euskal hizkuntza, historia eta legeria sartzen ziren. Aipatutako Etxalar Aita euskal historiako irakaslea eta poeta izan zen. Gertaera historiko batzuk bertsotan egin zituen, hala nola Orreagako bataila. Kaputxino guraso horiek misioak antolatzen zituzten zelaian. Umeen erlijio-heziketarako, Angeluko Marian Zerbitzariak erlijiosoen laguntza zuten. Emakume-batzorde batek gizarte-bisitarien lanak egiten zituen. 1902an, zazpi euskal kaputxinok hartu zuten Ponpeia Berriko parrokia sortu berriaren ardura, tartean Azpilkoeta Aita. Euskal-Etxearen gorabeherak Natividad Baylac-ek bildu ditu Euskal-Etxea eta 50 urteko bere Buenos Aires, 1955 lanean.

San Inazio eguna Hego Amerika osoko euskaldunen festa orokorra da. Meza handiaren ondoren, ezpata-dantza, pilota partidak, oturuntza, bertsolariak, abesbatzak eta erromeria. Aita Ataun, Altzo Aita, Gaztelu Aita, Lizarrako Bernardino Aita, G. Garriga, T. Iholdi, L. Arriortua, Manuel Garate Aita, Madina Aita, Goikoetxea Aita, Riezu Aita, Napal Aita, F. Markiegi, Bakaikoa Aita eta beste hamaika bezalako meritu oneko erlijioso eta apaizek lan bikaina egin eta egin dute. Mixel Garikoitz kanonizazioaren karietara, jai handiak izan ziren Buenos Airesen, Argentinako euskaldunek antolaturik. Erlijiosoen zerrenda honen buru gotzain garaikideena izan beharko litzateke: Esandi, Monsinore. Abalia, Mons. Olaizola Mons. Astelarra Mons. Azkenik, Iñaki Azpiazu apaizak, Peronen garaian, Kartzelei Laguntzeko Idazkaritza sortu zuen. Aita Santuaren telegramaz gain, Aranburu lehendakariaren gutuna eta euskal-argentinar munduko pertsona ospetsuenen zorionak jaso zituen.