Hasieratik gazteleraz egindako liturgiazko antzertirik egon zenari buruzko froga nahikoa daude. Adibidez, jakin dakigu 1602ko Aste Santuan zehar Gure Jaunaren Nekaldia eta Heriotzaren antzezpena Hondarribian egin zena, Errenterian 1603an San Juanen Bizitza eta Gorazarreak, Bilbon Korpus Christi jaietan zehar egiten diren antzezpenak, etab. Juan de Albret eta Catalina de Foxen (1494) koroatze jaialdietan Iruñan egindako interludioetako batzuk euskeraz zeuden komedia bat interpretatu zen. XVI eta XVII. mendeetan jada nolabaiteko garrantzia duten dramagile batzuk aurkitzen ditugu. Miguel de Zabaletak (Errenteria, 1581-1648) Felipe III Gipuzkoara etorri izana ospatzeko El triunfo de la limosna izeneko auto sakramentala eszenaratzearekin arrakasta handia lortu zuen. Gipuzkoarrak dira Juan de Zabaleta (1610-1670) eta Juana Ines (1651-1695) de la Cruz ere, azken hori lan ugariaren egilea eta, beste batzuen artean, El divino Narciso, El cetro de San José eta Los empeños de una casa komediaren egile. Nafarroan Melchor Enrico de Tudela elizgizona aipa dezakegu, 1541 eta 1580 urte bitartean Santa Ana jaietan narotasunez antzeztutako komedien egilea zena.
Bestalde, zuberotar Pastoralen antzerti-eskolak mende batzuk arinagora garamatzaten euskeraz egindako ahozko antzerti baten existentziaren adierazle nabarmena ditugu. Idatziaren bidez zaindu diren Pastoralak, euren testu egituraketagatik, Europan erabat hedatu eta jatorrian erdi aroko "Misterio" generoarekin zerikusia duen eta hitzaren bitartez zaindu eta transmititu diren antzezpen-sorta baten aurrean gaudela erakusten digute. Are gehiago, lan horien ezaugarrietariko batzuk erdi arokoa baino askoz arinagoko jatorrizko abiapuntua dutela pentsarazten digute. Manuel Lekuonaren iritziaren arabera, zuberotar Pastoralak "son un complejo dramático, en que fundamentalmente se representa la vida de un santo o de un héroe, precedida de un prólogo, y seguida de un epílogo, y salpicada de intercalados entremeses de tipo, ya de farsa, ya de coreografía. El argumento de la obra se desarrolla en verso, en dísticos, provistos de cesura en su mitad, y cuyo número de sílabas oscila irregularmente entre cinco y doce, pero cuyo número de pies o combinaciones silábicas es algo más fijo y regular". Horrezaz gainera, Xaribari izenekoak ditugu, hau da, eguneroko gertakizunetan murgildutako izaera kostunbrista duten herri-antzezlan eta antzerti-ekimen aberatsa adieraztera ematen diguten inauteri-antzezlanak. Halaber, Ni naiz Kapitan Pilotu, Aur eder baten billa, etab. bezalako abesti herrikoietariko batzuk antzertietako zatiak izan daitezkeela litekeena da. Horrela bada, idatzizko bere ibilbideari hasiera eman baino gizaldi asko arinago, euskerazko antzertia bere iraupenerako inolako testu idatzien beharrizanik gabe, ahozkotasunaren bitartez bizi izan zen.
1617ko maiatzaren 17ko Gasteiz-Vitoria Udaletxeko akta, antzoki bat eraikitzeari buruzkoa.
"...yçieron los acuerdos siguientes: En el ayuntamiento se propuso entre los dichas Señores que al Ayuntamiento acuden representantes de ordinario y que suelen representar en el Ospital de Santiago della sin dejar provecho ninguno al dicho Ospital por la yncomodidad que tienen así los representantes como los que los van a oyr, y que de açerse teatro acomodado para las dichas comedias se seguiria grande aprovechamiento al Ospital y que con lo que resultase se podria acomodar y curarlos, podies pagar capellan y los demas ministros que sirven. = Haviendolo conferido entre si mandaron que por quenta de la Ciudad, digo del dicho Ospital, se aga un teatro en el, en la parte y lugar que con mas comodidad y menos cosoa se pueda, y que lo que costare sea por quenta de la Ciudad, digo del dicho Ospital, pues el aprovechamiento a de ser para el".
Erref. Juan Jose Ortiz de Mendivil, Primeros teatros de Vitoria, "Kultura" aldizkarian, 2. zbk. (1982).