Literatoak

Amezaga Aresti, Vicente

Amezaga'tar Bingen, Bingen

Euskal idazle eta itzultzailea. Algortan (Getxo) jaio zen 1901eko uztailean Caracasen (Venezuela) hil zen 1969ko otsailaren 4an.

Merkataritza Injineritza Teknikoko ikasketak egin zituen Bilbon etxeko negozio ekonomikoez arduratzeko, baina Amezagaren humanitateetarako zaletasunak bultzatuta 1924an Valladolideko Unibertsitatera zuzendu zen zuzendaritzako ikasketak burutzeko. 1931an Getxoko zinegotzi hautatu zuten, José Antonio Aguirre alkate zela.

Bingen Amezagak 1920 eta 1936 bitarte lantzen ditu bere bizi intelektualaren ardatz izango ziren gaiak. Urte haietan ikasi zuen euskara eta oso modu aipagarrian iritsi zen berau dominatzera. 1936an Jesus Mari Leizaolak Eusko Jaurlaritzako Lehen Hezkuntzako zuzendari izendatu zuen. Kargu horretako lehen ardura haurren eskolak eta eskolatuak zeuden umeak bonbetatik babestea izan zen.

Zuzendari izendatua eta egun gutxi batzuetara, abenduaren 4an, 1936ko Estatutuaren babesean ateak ireki zituen lehenengo ikastola martxan jartzeko agindua luzatu zuen Amezagak. Hain zuzen ere, Plentziako ikastola irekitzeko agindua. Lehen ikastola ofizial hura Eusko Jaurlaritzaren Justizia eta Kultura Saileko babes eta ardura zuzenpean geratu zen. Horrela hasi zen euskal hezkuntza sistema baten osaketa, euskara eta euskal kulturaren pizkunderako lehen urratsa alegia. Baina 36ko Espainiako gerra zibilak Eusko Jaurlaritzaren esfortzu guztiak ezerezean utzi zituen eta Plentziako San José ikastola itxi beharrean izan ziren. Guda iritsi zenean eta Bilbo frankisten eskuetan erortzear zela, Amezagak bere gain hartu zuen euskal umeen ebakuazioa. Berak ere, Mercedes Iribarren emaztearekin batera, atera beharra izan zuen Espainiako gerra zibila piztu zenean eta Ingalaterra, Argentina eta Caracasen erbesteratu zen. Venezuelako hiriburuan bizi izan zen 1969an hil zen arte.

Ameriketara iritsi zen momentutik murgildu zen euskal giroan eta euskarari eta euskal kulturari eman zion: Buenos Airesen Instituto Americano de Estudios Vascos elkarteko mahaikide izatera iritsi zen eta Caracaseko eta Montevideoko Unibertsitateko irakasle izan zen. 1943ko urritik abendura bitarte 13 artikulu idatzi zituen Euzko Deya eta Tierra Vasca aldizkarietan. Buenos Airesko La Prensa eta Uruguayko El Platan ere hainbat idatzi argitaratu zituen. 1957ko uztailean euskara eta euskal kulturaren alde egindako lanagatik Euskaltzaindiak euskaltzain urgazle izendatu zuen.

Euskal-Esnalea, Euzko Gogoa eta Egan aldizkarietan argitaratu zituen bere ipuinak, narrazioak, olerkiak eta saiakerak. Dena den, sorkuntza-lanetan baino, autore unibertsalen obren itzulpengintzan nabarmendu zen. Oscar Wilde-ren Reading Baitegiko leloa (1954), William Shakespeare-en Hamlet. Danemark'eko Erregegaya (1952), Johann Wolfgang von Goethe-ren Lur-Miña, olerkia (1960) Plinio-ren Plini gaztearen idazkiak (1951), Eskilo-ren Prometeu burdinetan (1951), Zizeron-en Adiskidetasuna (1952) edo Juan Ramon Jimenezen Platero eta biok bezalako obra garrantzitsuak paratu zituen euskaraz.

Pío Baroja, Bolivar eta Boccacio-ren lana ere itzuli zituen. Gazteleraz, Edgar Pardo Stolk idazlearekin batera Jesús Muñoz Tébar (Caracas, 1959); Hombres célebres de la Compañía Guipuzcoana (Caracas, 1966) eta El Hombre Vasco (Buenos Aires, 1968) idatzi zituen.

1966an Caracaseko 400. urtemugaz bi liburu argitaratu zituen Bingenek, Vicente Antonio de Icuza, comandante de corsarios eta El elemento vasco en el siglo XVIII venezolano. Comisión del Cuatricentenario de Caracas elkarteak argitaratu zituen biak.

  • IRUJO, Xabier. Bingen Ametzaga (1901-1963). Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia, 2001. Bilduma: Bidegileak.