Literatoak

Altuna Bengoetxea, Patxi

Hizkuntzalaria eta idazlea. Azpeitian (Gipuzkoa) jaio zen 1927ko irailaren 8an eta Loiolan hil zen 2006ko urtarrilaren 20an.

Francisco María izenaz bataiatu bazuten ere, Patxi izenaz ezagunagoa da. Eskolaurrea Azpeitiako jesuitinetan egin ondoren, zazpi urterekin Maristetara pasa zuten. Ikasketekin bukatzen ari zela 12 urterekin Batxilergoa Xabierren jarraitzea erabaki zuen. Xabierreko (Nafarroa) egonaldiko azken urtean jesulagun izateko ikasketak burutuko zituela deliberatu zuen eta, hala, 1945ean hasi zituen ikasketok. 1947tik 1961an apaiztu arteko urteetan hainbat lekutan ibili zen ikasketak egiten: Urduña, Loiola, Oña (Burgos), Salamanca eta Innsbrucken (Austria), besteak beste.

1953an Salamancara jo zuen Filologia Klasikoa egitera. Salamancan igaro zituen urtetan hizkuntza eta literatura aztertzeko tresna berriak erakutsi zizkioten. Bertan ezagutuko zuen, geroago Koldo Mitxelena hizkuntzalari gipuzkoarra ere. Euskaltzaindiak Espainiako Gerra Zibila ondoren egindako lehen bilkuran parte hartu zuen Azpeitiko euskerea aztertuz izenburuko hitzaldiarekin. Urte haietan Salamancan Filologia Klasikoko ikasketak amaitutakoan eta bertako bi Unibertsitateetan irakasle lanpostuak betetzen zituen bitartean, doktoretza ikastaroak egin zituen. 1978Ko martxoan aurkeztu zuen tesia Versificación de Dechepare: métrica y pronunciación izenburupean.

Apaiztu eta bi urtetara,1963an, iritsi zen Patxi Donostiara eta hor 2001 arte egon zen. Bertan, Residencia de los Padres Jesuitas delakoan ematen zuen meza, euskaraz. Sermoi horiek eraman zuten Patxi Altuna Carabancheleko gartzelara 1974ko abenduaren 10ean, 90 eguneko kartzela zigorra betetzera. ETAko presoen apologia egitea leporatu zioten.

1956an jesuitek Donostian sortu zuten Estudios Universitarios y Técnicos de Guipúzcoa (EUTG) zentrurako hainbat irakasle ekarri zituzten bertan klaseak emateko eta tartean zen Patxi Altuna. zegoen Orduan sortu zuen Hizkuntz Eskola eta ikusirik ordurarteko metodoak ez zirela eraginkorrak, hutsune hura bete nahian bere metodoa ipini zuen Patxik, Euskera, ire laguna izenekoa.

Irakaskuntzan murgilduta zebilela, Hizkuntz Eskolan euskara ez ezik, Filosofia eta Letretako Fakultatean Latina ere irakatsi zuen. Urte batzuk geroago, 1976an, Euskal Filologiaren ikasketa sortu zen. Euskaltzaleen urteetako ametsa, euskararen azterketa zientifikoa unibertsitatean sartzea. Proiektu hartan Patxik bi ikasgai hartu zituen bere gain: Euskal Hizkuntzaren Historia eta Euskal Testuak, XVI. mendetik XVIIIra artekoak.

1965ean Euskaltzaindiak 32 euskaltzain urgazle izendatu zituen, horietako bat Patxi zela. 1979an Jose Maria Lojendio euskaltzaina hil zenean, Patxi Altuna izendatu zuten euskaltzain oso. Altunak 1981eko urtarrilaren 24an egin zuen Euskaltzaindiako sarrera-hitzaldia Azpeitian Ziburuko Joanes Etxeberri gaiari buruz. Urte askotan zehar, Gramatika batzordeburua izan zen. 2005eko maiatzaz geroztik, aldiz, Patxi Altuna Gramatika batzordeko ohorezko burua zen, bai eta Euskara Batuko batzordeko kidea ere Euskaltzaindian. Gainera, Argitalpen batzordekidea izan zen, baita Iker sailburua ere.

2001eko uztailean Donostiako EUTG-ko klaseak utzia eta behin betiko joan zen Loiolako Santutegira bizitzera. Hango Artxibo Historikoaren ardura berak hartu zuen.

Argitaratutako lan nagusiak:

  1. "Azpeitiko euskera aztertuz", Euskera 1 (bigarren aldia), 67-69 (1956).
  2. "Euskaldunak Salamanka'n", Egan 9, 67-69 (1957).
  3. "Olabide A. Ta Kristo'ren Antz-bidea", Euzko Gogoa 9, 502-506 (1958).
  4. "Loyola'tik", Jakin 10, 74 (1959).
  5. "Orixe itzorkunlari", Orixe: Omenaldia, Donostia: Euskaltzaindia (1965).
  6. "Larramendiren hiztegi berria", Euskera 12, 139-300 (1967).
  7. Euskera, ire laguna (Lenengo liburua), Bilbo: Mensajero (1967).
  8. Ariketak, euskera ire laguna. Bilbo: Mensajero (1968).
  9. Euskal aditza. Batua? Baturakoa, Bilbo: Mensajero (1971).
  10. Euskara hire laguna: lehen liburua, euskara batuan, (2.argitaraldia), Bilbo: Mensajero. 1972.
  11. (par.) Mitxelenaren idazlan hautatuak, Bilbo: Mensajero (1972).
  12. "Erakusleak zenbait idazle zaharrengan", Euskera 23, 699-712, (1978).
  13. Etxepareren hiztegia (Lexicón Dechepariano), Bilbo: Mensajero, (1979)
  14. Versificación de Dechepare: métrica y pronunciación, Bilbo: Mensajero, (1979)
  15. "Oihenarten metrika", FLV 9-32, 269-284, (1979).
  16. (par.) Linguae Vasconum Primitiae de Bernard Etxepare (1945), (edizio kritikoa), Bilbo: Euskaltzaindia, (1980).
  17. "Etxepare herri poeta", Euskal linguistika eta literatura: bide berriak, Bilbo: Deustuko Unibertsitatea, 321-341, (1981).
  18. (par.) Etxeberri Ziburukoa, Ioannes; Manual Devotionezcoa: lehen zatia, (edizio kritikoa), Bilbo: Euskaltzaindia, (1981).
  19. (par.) Mendiburu, Sebastián; Mendibururen idazlan argitaragabeak (I eta II), (edizio kritikoa) Bilbo: Euskaltzaindia.
  20. "Bonapartek eta Aita Aranak elkarri egin kartak", FLV 46, 305- 341, (1985).
  21. (par.) Duvoisin, Jean Baptiste; Laborantzako liburua (edo bi aita semeren solasak laborantzaren gainean), (1856), (edizio kritikoa), Donostia: Euskal Editoreen Elkartea, (1986).
  22. "Situación del País Vasco Norte en 1612-1614: Relato de un testigo ocular", Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra XIX-50, Julio-Diciembre, 75-195, (1987).
  23. (par.) Bartolomé de Santa Teresa; Euskal errijetako olgueeta ta dantzeen neurrizko gatz-ozpinduba, (1816), (edizio kritikoa), Bilbo: Deustuko Unibertsitatea, (1987).
  24. (par.) Iturriaga, Agustin Pascual de; Jolasak, (1842), Donostia: Euskal Editoreen Elkartea 1987.
  25. (par.)Tartas, Juan de; Onsa Hilceco Bidia(-ren bi lehen kapituluak) (1666), (edizio kritikoa), Bilbo: Deustuko Unibertsitatea, (1987).
  26. (par.) & J.A. Lakarra, I. Sarasola, B.Urgell, Mitxelenaren euskal idazlan guztiak (12 liburu), Donostia: Euskal Editoreen Elkartea, (1988)
  27. (par.) Ioannes de Haraneder: Jesu Christoren Evangelio Saindua, Bilbo: Euskaltzaindia, Euskararen lekukoak, 17, (1990).
  28. "Aita Larramendiren bizitza", J.A. Lakarra (par.), Manuel Larramendi, Hirugarren Mendeurrena (1690-1990), Andoain: Andoaingo Udala, 3-26, (1990).
  29. "Larramendi euskaldun berritua", J.A. Lakarra (par.), Manuel Larramendi, Hirugarren Mendeurrena (1690-1990), Andoain: Andoaingo Udala, 39-47,
  30. "Lau itzulpen kritika", Loiolako Inazio-Joan Gurutzekoa (1491-1591), Karmel, (1990).
  31. "Contribución a la Morfología del verbo auxiliar guipuzcoano de Pedro de Yrizar, 1. liburukia", Bilbo: Euskaltzaindia, 307-359, (1991)
  32. "Tratado de métrica vasca (1872)", FLV 59, 59-165, (1992).
  33. (par.) & G. Aldabaldetreku, I. Boneta, Jean Martin Hiribarren, Eskaldunak, (1853): 1. Partea, (edizio kritikoa), Donostia: Klasikoak, (1994).
  34. Euskara-erdara Erdara-Euskara hiztegia (2. Argit.), Bilbo: Mensajero, (1995).
  35. (par.) Tartas, Juan de; Arima penitentaren occupatione devotac (1672), Bilbo: Mensajero, (1996).
  36. (par.) Aita Aranaren Egunaria, Iker-12, Bilbo: Euskaltzaindia, (2000).
  37. Euskal bertsogintzaz: XVIII, XIX, XXgarren mendeetako jesuita gazteek egin neurtitzak, azterketa metrikoa, Bilbo: Deustuko unibertsitatea, (2000).
  38. Raimundo Olabide, Bidegileak, Gasteiz: Eusko Jaurlaritza. 2001
  39. Patxi Altuna eta Miren Azkarate, Euskal morfologiaren historia. Elkarlanean, (2001).
  40. Umetako oroitzak. Kittarra, (2002).
  41. Haizeak ez eramango! Deustuko Unibersitatea, (2002).
  42. Loiolako San Ignazioren gogorjardunak. Euskaratzailea, Patxi Altuna, (2003).
  43. Patxi Altuna eta Esther Zulaika, Eusqueraren berri onac, Aita Agustin Kardaberaz. Edizio kritikoa, (2004).