Concepto

Literatura Oral Vasca

Las adivinanzas en euskera reciben numerosos nombres: asmakari, asmaketa, asmakizun, papaita, pipitaki-papataki...

Se consideran un género menor dentro de la literatura popular, y entre nosotros no contamos con grandes recopilaciones, ni siquiera antiguas. Cuando François Cerquand publicó "Legendes et récits populaires du Pays Basque" en los años 1874-1882, incluyó 54 adivinanzas. Julien Vinson, en su obra Le folk-lore du Pays Basque (1883), incluyó ese corpus junto con otras cuantas publicadas por Antonio Machado Alvarez en 1880 incluidas en un corpus de castellano, haciendo un total de 78 .

En el siglo XX, de nuevo la mayor aportación se debe a Resurrección Mª Azkue, además de algunas aportaciones menores.

Las adivinanzas son sobre todo juego, a partir de una descripción velada, o expresada por medio de onomatopeyas, hay que acertar a qué se refiere.

Las adivinanzas tienen una introducción o una forma de formularlas concreta. Estas las hemos rescatado de la colección de Azkue: "Zer dala eta zer dala, beti handitzen joan eta halata ere lekutik higitzen ez dana?", "Pipitaki papataki, nik baitakit gauza bat, kenduaz hazi eta gehituten dena" (zuloa), "Ezetz igarri ...", "Ez duzula igartzen, urtearen hasieran gizen-gizen jaio eta guenean argal-argal hilten dana" (egutegia), "Puntan punta bi, atzean zulo bi, artaziak dira ta ezetz igarri". "Gelatxu ta gelatxu, gelarik adina damatxu" (lainoa); "Iturriratekoan etxera so eta etxeratekoan iturrira" (ipurdia); "Beti lehorretan eta beti bustirik" (mihia).

Algunas llevan insertada la solución, pero de forma distorsionada. Otras, dan pistas acerca del entorno, para así llegar hasta el motivo central.

En cuanto a los trabalenguas, se trata de frases que resultan enredosas para pronunciar. Son buenas para aprender pronunciación, o como ejercicio para agilizar el habla. A veces el juego consiste en ver quién las dice más rápido, o en repetir la frase ocho, diez, doce veces sin respirar. He aquí algunos ejemplos:

"Akerrak adarrak okerrak ditu. Adarrak okerrak akerrak ditu. Okerrak akerrak adarrak ditu. Baditu, bere, bereak ditu"; "Zorri barri sarri larri eta barregarri"; "Iputz-apezak napar-istupez atorra; napar-apezak iputz-istupez atorra".

No resulta tan difícil decirlo una vez, pero cuando se trata de repetirlo cinco u ocho veces sin respirar, ahí es cuando entra en juego el reto y la complicación.