Concept

Puentes. Arquitectura

Ver versión en euskera euskera

Zubiek gizakiaren historiaren hasieratik oso funtzio garrantzitsua jokatu dute. Horien bitartez, gizakiak hainbat osagai geografiko -errekak, bailarak, errepideak, trenbideak- gainditu ahal izan ditu. Zubiak diseinatzeko orduan, bete behar duten funtzioa eta kokatu behar diren lur mota kontutan hartzeaz gain, hiru dira eragina izan dezaketen faktoreak: erabilitako materialak, garatutako teknikak eta baldintza ekonomikoak. Azken finean, zubien bitartez hiru faktore horien bilakaera gizakia eta gizartearen arabera aztertu daiteke, hainbat garai desberdinduz eta ondorioz garapen mailak finkatuz.

Hasieran zubiak soilak eta sinpleak baziren ere -adibidez, harri batzuk errekan ertzetik ertzera kokatuta, gainetik saltoka pasatu ahal izateko- eta gehienbat harri eta egurrez eginak, Erromatarren zibilizazioa garatzen denean lehenengo aldaketa garrantzitsua sumatuko dugu, arkuaren erabilera asmatuko baitute. Horri esker zubiak eta beste eraikinak gauzatu ahal izango dituzte -akueduktuak, adibidez- eta ez bakarrik bi ertzen arteko tarte handiagoa bateratuz, baizik eta segurtasun handiagoa eskainiz. Berez, Erromatarrak gauzatutako hainbat zubi eta azpiegitura egun oraindik zutik mantentzen dira eta zenbait kasutan oraindik erabilgarriak dira.

Erromatarrek zubien gaineko teknika hau hainbeste garatuko dute hurrengo hogei mendetan ez dugula berrikuntza nabarmenik aurkituko, hau da, historia garaikidearen hasiera arte, industria iraultza abian jartzen denean alegia. Orduan, material berriak agertzen direnean bereziki -burdina, altzairua eta hormigoia aurrena, beira geroago-, zubien tipologian ere iraultza gertatuko da eta ordura arte ezagutu edo imajinatzen ere ez ziren luzera eta altuerak lortuko dira. Berez, zubi berri horiek ezinbestekoak gertatuko dira aurrena trenbidearen hedapenerako eta ondoren errepideen garapenerako.

Estiloari dagokionez, oro har Erromatarren garaiko zubiak soilak eta sinpleak izango dira. Gehienez jota, eraikuntzan bertan armarri edota inskripzioren bat jarriko dute. Joera aldatu egingo da Aro Modernoan barrokoak bere ibilbidea hasten duenean. Orduan bai, zenbait zubi -hiri handi eta garrantzitsuenetakoak- apaindu egingo baitira, garaiko modaren arabera. Ohitura hori horretan bere mantenduko da gero material berriak erabiltzen hasten direnean. Material berri horiekin gauzatuko diren lehen zubien kasuan, harriarekin estaliko dira bereziki XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran, lehen hamarkadetan. Zenbait zubietan material berriak agerian uzten hasten direnean, orduan joera nagusia zubiak apaintzea izango da, baina ez forma adierazkorrak eta esanguratsuak erabiliz, aitzitik garaiko edertasunaren gaineko kontzeptutik hurbilago egoten saiatuko dira, modernismoa izanik aukeratuko den estilo nagusia.

XX. mendearen erdialdetik aurrera, zubiak material berrien bitartez egingo dira bakarrik eta berauek apaintzeko joera erabat baztertuko da. Horrela, azken hamarkadetan zubien kasuan beste tipologietan garatu diren estilo eta joerek eragina izan badute ere, eragin hori normalean xumea eta zeharkakoa izan da. Zubietan funtzionaltasuna eta praktikotasuna garrantzitsuagoak dira. Berez, hainbat kasutan arkitektoak izan badira ere zubiak eraiki dituztenak, beste kasu askotan ingeniarien lana izan da. Hala ere, kasu batean zein bestean, baten partaidetza edo bestearena gertatu bada ere, bereizketa horrek ez du zubien tipologian hainbesteko eraginik izan, bi multzotan zubi interesgarriak aurki daitezkeelako.

Azkenik zera aipatu behar dugu, azken hamarkadetan zubiak gauzatzerakoan forma esanguratsuak eta adierazkorren aldeko joera nagusitu dela, askotan zubia bera eskultura bihurtuz. Kasu horiek askotan ez badira eman ere, halakoetan emaitzak ez dira beti egokienak suertatu, forma eta funtzioa elkarrekin joan beharrean bakoitzak bere bidea hartu duelako, azkenean zubia bera galtzailea izanik.

Euskal Herrian aurki ditzakegun zubi zaharrenak historian eta iraganean kokatzea ez da batere erraza, gehienak behin eta berriro hautsi direlako. Jarraian berriro eraiki direnez, gehienetan aurreko materialak eta teknikak errepikatuz, edo besterik gabe eraberrituz, horien gaineko historia zehaztea ez da batere erraza. Printzipioz, dakigunez gure artean erromatarren garaiko zubirik ez dugu. Gure artean bizi izan baziren ere, ez zituzten eraikin horien beharrik izan. Ez dezagun ahaztu gure artean erromatarren hedapena gehien bat hegoaldean soilik gertatu zela. Horren ondorioz, agian Iruñean -beraien Pompaelon- Arga ibaia zeharkatzearren zubiren bat gauzatu bazuten ere, edo Euskal Herriko beste ibaiaren bat -Ebro ibaia Araban edo Nafarroan-, horien aztarnarik ez zaizkigu heldu, zubi xumeak izan zirelako eta erabilera bera ere mugatua zelako.

Horren ondorioz, Euskal Herriko zubi zaharrenak aurkitzeko Erdi Arora jo behar dugu, XII. eta XIII. mendeetara. Orduan bai Balmasedan, Bilbon, Iruñean, Lizarran edota Garesen garai hartakoak izan daitezken zubiak daude. Zubi horiek orokorrean, harrizkoak dira, xumeak, soilak eta sinpleak, arkuaren erabilpenean oinarrituta daude eta ibaiaren ertzen arteko tartearen arabera begi kopuru desberdinak dauzkate. Hala ere, lehen aipatu dugun bezala, zubi horien data zehatza ezagutzea ezinezkoa da, behin eta berriro eraitsiak eta altxatuak izan direlako. Ahal zenean behintzat, zaharberrituak izan ziren horien funtzioa hobeto betetzeko asmoz. Egoera horren adibidea izan liteke Noainen dagoen akueduktua. Eraikin hori 1782ko bada ere, Ventura Rodriguez arkitekto neoklasikoaren lana izanik, eraikinaren itxura guztiz erromatarra da.

Gure artean Aro Modernoan ez da zubi esanguratsurik gauzatu, eta ondorioz Aro Garaikidearen hasierara arte itxaron behar izango dugu lehen zubi berriak ikusi ahal izateko, material berriekin egindakoak alegia. Lehenengoetakoa Donostiako Santa Catalina izango da, XIX. mendearen amaieran. Maria Kristina eta Kursaal-eko zubiekin batera XX. mendearen hasieran garai berriaren zubi adierazgarriak dira. Hau da, material berriekin eginak badaude ere -burnia eta hormigoia-, harriz estalita daude eta orokorrean nahiko apainduta aurkitzen ditugu, esanguratsuena eta adierazgarriena Maria Kristinarena izanik.

Hala ere, XX. mendeko hirugarren hamarkadatik aurrera, material berriak estali gabe agerian uzten diren heinean, eta modernotasuna eta arrazionalismoaren eragina tipologia honetan sumatzen denean, zubi berriak aurkituko ditugu La Ribera bezalakoa Bilbon -Fernando Arzadun arkitektoaren lana- edota hiri berean baina zabalgunean Deustukoa. Baina estilo horretan zubi garrantzitsuena Bizkaiko Zubia izango da, Alberto de Palacioren lan ikusgarria, eta ez bakarrik bere teknika, forma eta erabilitako materialengatik baizik, baita bere presentzia eta nortasunagatik ere. Alde batetik sendoa da baina bestetik liraina, garaiko industria iraultzari omenaldia eginez. Horrela, Bilboko sarreraren ikurra bilakatu da. Eduki berdina eduki gabe baina estilo berean, Ormaiztegiko zubia Gipuzkoan garrantzitsua da.

XX. mendeko berrogeita hamargarren hamarkadatik aurrera, zubien inguruko garapenak aurrera egingo, orokorrean soiltasuna eta sinpletasunaren aldeko apustua eginez. Gure artean ibilbide hau hautsiko duten ereduak azken bi hamarkadetan kokatzen dira. hauexek lirateke eredu horiek: Santiago Calatrava arkitekto eta ingeniaria nabarmendu behar dugu bi lan dituelako gure artean, Zubizuri Zubia Bilbon eta Zubi Berria Ondarroan. Bilbon ere nabarmendu behar dugu Pedro Arrupe Zubia, landuagoa formen aldetik, eta Donostian Deustuko zubiak, esanguratsua gertatzen delarik apainketak berak parte hartzen duelako zubiaren egituran.

  • CENICACELAYA, J.; ROMAN, A.; SALOÑA, I.: Bilbao. Guía de Arquitectura Metropolitana. Bilbao: Euskal Herriko Arkitektoen Elkargo Ofiziala, Bizkaiko Ordezkaritza, 2002.
  • FERNANDEZ ALTUNA, Jose Javier: Euskal Herriko Arkitektura. Bilbao: Ibaizabal, 2004.
  • MAS SERRA, E.: 50 años de arquitectura en Euskadi. Vitoria-Gasteiz: Gobierno Vasco, 1990.
  • MULLER, Werner; VOGEL, Gunther: Arkitektura Atlasa 1: Gai orokorrak. Mesopotamiatik Bizantziora. Bilbao: Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua, 2005.
  • MULLER, Werner; VOGEL, Gunther: Arkitektura Atlasa 2: Erromanikotik Gaur egunera. Bilbao: Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua, 2007.
  • URRUTIA, A.: Arquitectura española siglo XX. Madrid: Cátedra, 1997.