Ikus EHIZA (ahots erakuslea).
Ehiza, faena ekonomiko gisa, paleolitoaren hasieratik ezagutzen da Euskal Herrian. Historiaurreko etapa luze horren amaieran, ehiztari exogamiko-patriarkalen kultura pixkanaka beste exog-matriarkal batera pasatzen da. Bisontearen, zaldiaren, basurdearen, elur-oreinaren eta oreinaren ehizaren osagarri, erbia bezalako espezie txikiagoko ehizakiak daude. Historian zehar, ehiza da nobleziaren kirol eta okupazio gogokoena. García el Restaurador euskal erregea Lizarratik gertu Fernando infantea, Antso Azkarraren semea, ehizatzen hil zen. Nafarroako Forua. (s) XIII) ordenantza garrantzitsuak ditu, ehizaldi eta falkoneria arautzen dituztenak. Antso Jakitunak, Ehiza-geralekuak, 1180. urte inguruan idatzitako liburu bat aipatzen da, baina ezin izan da aurkitu. Beste bat, oso interesgarria: Les deduictz de chasse, Gastón Febo, Nafarroa. (1387. urtea), bere garaian ehizaz gain, herrialdeko ohiturei eta indumenari buruzko miniatura ederrak ditu. Ehizaren garrantzia garai erromanikoko artistek eta ojibaren hozkatzaileek egindako eszenetan islatzen da, elizetako kapitel, mentsula, tinpano eta artxiboltetan. Monjeek nobleen eta erregeen gauza bera harrapatzen zuten. Nafarroako Karlos ii.a jauna lehoiekin bidaiatuz irudikatzen da; Karlos iii.a jaunak, 1396an, basurdeak ehizatzen zituen Cortes eta Castejongo sotoetan, Tuteraren ondoan. Joan ii.a eta Juana Enríquez Morako basoan egon ziren hiru egunez, Cortesetik gertu, 1457an porruak harrapatzen. Erliebeetan geziz, lantzaz, txuzoz, aizkoraz eta baleztaz armatuta ikusten dira, eta zakurrekin batera ontzak, lehoinabarrak eta lehoi etxekotuak ere ikusten dira, ilez ehizatzeko parala erabiltzen dutenak, hala nola, belatzekin, ateriarako. Txakurrek ehizan jauzi egiten dutenean lehoinabarra askatzen dute. Lehoinabarra ondo hezita, presaren gainean botatzen da, eta, ehiztariak harrapatuta, haragi freskoaren zati bat botatzen diote, lehoinabarrak harrapakina uzteko. Pizti, lehoinabar eta lehoi hauek Nafarroako erregeek gordetzen zituzten Erriberriko jauregiko lehoietan. Denborak aurrera egin ahala eta ohiturak leunduz, piztien ehizak lekua galtzen du falken mesedetan. s. XVI plebeio batzuk ehiza larrian ehizatzen dira. Alloko biztanleek eta Baigorriko inguruko herriek oreinak ehizatzen zituzten harategietan saltzeko. Kirol-ehiza baserri bihurtzen da, ehiza justifikatu. Adibidez, Per de Wchani eta beste gizon batzuek 207 martas saldu zizkioten Karlos iii.a Nobleari, bakoitza lore erdian. Gurbindon (gaur egun Leranoz), Leranozen eta beste herri batzuetan bizi diren ehiztari izeneko gabon-kantek (dio Foru Orokorrak erregeari ordaintzen diotela heldualdiagatik moztutako behia, hau da, behi errea. Badirudi ehiztari horiek komunitate bat osatzen zutela; izan ere, 1328. urtean, Garesko Gorteetan, Eugiko herrian, Juan García erregearen ehiztarien epaimahaian, eta Esteribarko zazpi hiribilduetan, Garcia Yeneguiz jauna, Usechiko abadean, eta Domingo Tomás jauna, ehiztari horien sayoian. 1463an ehiztarien petxako erregeak Martín Echaverri eta haren emaztea, Zubiriko bizilagunak, askatu zituen; dioenez, 12 soldata eta 3 cahices ordaintzen zituzten urtero. 1576an, ehiztarien petxa kopuru finkoan tasatuta zegoen, eta Zubiri, Usechi, Iragui, Leránoz eta Gurbindo herriek ordaintzen zuten. Noblea belatzarekin doa beti, eta ez du uzten gerrara ere joaten denean. Suediatik, Turkiatik, Islandiatik eta beste herrialde batzuetatik ekartzen zituzten, kosta ahala kosta. Garai batean, belatza legeek babestutako herrialdean zabaldu zen. Ehiztari klandestinoek egiten zituzten kalteak konpontzeko, erregeek Irlandako, Bordeleko eta Bartzelonako azoreak eta belatzak ekarri zituzten. Belatzak hezteko kargua oso garrantzitsua zen, eta pribilegio handiak zituen. 1338an, Canciller Pero López de Ayalak Libro de la caza de las aves idatzi zuen. 1555ean, Lizarrako Gorteak ehiza kontserbatzearen arazoaz aritu ziren, Iruñeko 1662an bezala. Bizkaiko Foruan, XXXI. ordenantza bat dago, "bizkaitarrek altxatzen duten diru kopuruari jarraitu ahal izatea, nahiz eta beste termino eta jurisdikzio batzuetan sartu". Debekualdian ezin izanen da inolako ehiza-lizentziarik eman, 1550eko Iruñeko Gorteek eta 1556ko Lizarrakoek agintzen dutenez. Villafrancako udalerriko kontuetan 1603an ehiztariei emandako sariak ageri dira ontza suhar bat hiltzeagatik, eta hiru urte geroago monteroei, Agaunza mendian (Ataun) tiguere bat hil zutelako. 1776an, Idiazabalgo artzainek 39 kilo pisatu zituen tigre bat harrapatu zuten, beste bat Motrikoan, 1762an, eta beste bat Oiartzunen, 1787an. Lizartzan bi lehoinabar hil ziren 1777an. Hainbat erregek baionarrei beren zerbitzuen truke armak eramateko emandako pribilegioak ehiza-eskubidea zekarren, ez bakarrik jurisdikzioan, baita eskualdearen inguruetan ere. Hurrengo egitateak frogatzen du hori: 1612ko abuztuan, Moisseteko jauna kexu zen Ustaritzeko nekazariek galdetu ziotela zer eskubiderekin ehizatzen zituen galeperrak leku haietan, eta erantzun zuen erregeak, Gramonteko jaunak eta hiriak ez ziotela eskubiderik baimenak emateko, eta haiek zirela Haitzen izenean defendatzeko ardura zutenak. Ondoren, Gramont jaunari jakinarazi zitzaion, bere intsolentziagatik guardia hori zigortzeko. Hain zuzen, handik egun gutxira, Txibauko jaunak, Ustaritzen, jakinarazi zion hiriko udalbatzari herritarrak hilerrian bildu zituela, sermoiaren ondoren, eta berriro esan zien Moisseteko jauna galeperrak ehizatzen aurkitu zutela. Haitzeko jaunak eta bertan zeudenek erantzun zuten haien eta jaun horren arteko kortesiatzat jotzen zutela nahi zuen guztia bere lur eta zelaietan ehizatzen uztea. Botereak zentralizatuta, baionarrek ehizarako pribilegioa galdu zuten, beste askok bezala. Hala, 1770ean, burgesei debekatu egiten zitzaien Saint-Bernard komentuaren inguruan ehizatzea. Handik gutxira, Amouko markesak, erregearen tenienteak, fusilak bahitzeko ordenantza bat ezarri zien eskuan baimenik ez zutenei. Ehizaren zaintza kredentzialaren bidez agindu zitzaion—Henri de Caupenne, landa-itsaskia, Saint-Etienne, Tarnos eta Ondres parrokiei. Ikus USOA, Ehiza. XIX. eta XX. mendeetako ehizak, su-armen hedapen handiarekin, izugarrizko eragina izan zuen.