Ziraukiko Herrena
"El Cojo de Cirauqui" izeneko gerrillari liberal nafarra. Ziraukin jaio zen 1845eko urtarrilaren 28an eta 1920ko urtarrilaren 31n hil zen Valtierran.
1873ko uztailaren 13an karlistek herri hartan egindako sarraski ezagunetik bizirik atera ziren 24 pertsonetako bat izan zen. Nafarroako Foru Guardian sartu zen eta bigarren karlistaldian zehar ekintza etengabeari ekin zion benetako kontragorria antolatuz. Horren adierazgarri da Mendiry jeneralak, karlistak, Moriones jeneralari bidalitako gutuna:
"Uste dut Tirso Lacalleren kontragorria zela eta, Murillo el Cuendetik gertu, joan den azaroaren 28an, presoak izan eta hiru egunera, Realeko armadako soldaduak, Saso eta Javier Resa, Santakarako lehengusu naturala, Nafarroako bigarren batailoitik heldu zena, eta Aurrekaririk gabeko gertaera honen larritasuna ikusita, ez baitzaio izan kolera-arrebato baten semea, esplikagarria, baina ez errukiezina, baizik eta hozkada hotz eta bihozbera baten semea, beharrezkoa iruditzen zait V.era joatea adierazteko ezen, epe laburrean fusilamendu horien azalpen egokirik ematen ez badit, fusilatu egingo ditudala gure gordailuetan dauden presoak.
Gutunaren data 1874ko abenduaren 6a da. Hilabete batzuk geroago (1875eko martxoaren 29an), San Martín de Unxen (Nafarroa) zortzi karlista doitu zituen, eta haien bizitza errespetatzeko promesa eginda, errindizerik egitea lortu zuen. Mendiry jeneralak Lacalleri emateko eskatu zuen. Demanda hori onartu ez zenez, apirilaren 7an Lizarran zortzi preso liberal fusilatu zituen, besteak beste, gerrillariak egindakoaren errepresalia gisa. Urte bereko urtarrilean antzeko ekintzak egin zituen Larragan eta Miranda Argako bidean. Oraingoan, José López de Goicoechea liberalak Mendiryk presoak fusilatzea lortu zuen. Zalditeriako kapitainarekin amaitu zuen gerra, eta Filipinetara joan zen bi urtez. Hainbat tokitan aritu zen, Valtierran, 1893an. Tafallako Batzarrean parte hartu zuen, liberal gisa, 1917an.
Erref.: Nuñez de Cepeda, M.: El general Mendiry, Iruña; 1961, or. 81, 82, 99, 103 eta 169.