Historialariak

Jaurgain, Jean de

Historialaria eta euskal literaturaren kritikaria. Ossas herrian (Zuberoa) jaioa 1842an, 1920ko martxoaren 18an zendu zen Ziburun (Lapurdi).

1870ean gerra franko-prusiarrean parte hartu zuen. Haren oroigarri, estimu handitan zuen gurutze bat gordetzen zuen. Bigarren karlistadan Nafarroara igorri zuten, Pariseko egunkari garrantzitsu bateko korrespontsal modura. Autodidakta izan zen eta ezagutza berriak baitaratzeko gogo bizia izaten zuen. Hala, Iruñean egindako egonaldia (1875, 1876 eta 1891) hiriko artxibategiak miatzeko baliatu zuen. Miaketa-lan hori baliagarri izan zitzaion etorkizunean burutuko zuen lanaren oinarri gisa. Itzuleran, ikerketa-lanarekin jarraitu zuen buru-belarri. Modu horretan, ezagutza sakonak baitaratu zituen historia eta heraldika arloan. Obra hauek idatzi zituen:

  1. Histoire et généalogie de la maison d'Ezpeleta, Talence (Gironde), 1877
  2. Nobiliaire de Béarn, Paris, 1879
  3. Arnaud d'Oihenart et sa famille, Paris, 1885
  4. Châteaux basques: Urtubie, Baiona, 1896
  5. Etude historique et critique sur les origines du royaume de Navarre, du duché de Gascogne et de la Vicomté de Béarn, Paue, 1897
  6. La Vasconie: étude historique et critique sur les origines du royaume de Navarre, du duché de Gascogne, des comtés de Comminges, d'Aragon, de Foix, de Bigorre, d'Alave et de Biscaye, de la vicomté de Béarn, et des grands fiefs du duché de Gascogne, Paue, 1898-1902, 2 liburuki
  7. Quelques légendes poétiques du pays de Soule, Ligugé (Viena), 1899 (obra horretan Bereterretxen kantoria zuberotar abesti ezaguna kaleratu zuen Jaurgainek, non Andoneko harana aipatzen den)
  8. Cartulaire du Prieuré de Saint-Mont, Paris, 1904
  9. Corisande d'Andoins Comtesse de Guiche et dame de Gramont, Baiona, 1907
  10. Episodes de la guerre civil de Navarre, d'après un Compte de Pedro-Periz de Jassu, bailli de Saint-Jean et receveur des derniers royaux de Basse Navarre, 1451-1455, Baiona, 1908
  11. Journal de Pierris de Casalivetery, notaire royal de Mauléon de Soule..., Paris, 1908
  12. Troisvilles, d'Artagnan et les Trois Mousquetaires. Etudes biographiques et héraldiques, Paris, 1910
  13. La maison de Caumont-La Force, généalogie de ses diverses branches du XVe siècle à nos jours, restifiée et suivie de ses preuves, Paris, 1912
  14. L'évêche de Bayonne et la légende de Saint-Leon, Donibane Lohizune, 1917
  15. Deux comtes de Comminges béarnais au XVº síècle. Jean de Lescun, bâtard d'Armagnac et Odet d'Aydie, seigneur de Lescun, Paris, 1919.

Maiz kolaboratu zuen historia eta heraldika arloko aldizkari ugaritan: La Gazette de France; Nazioarteko Eusko Ikaskuntzen Aldizkaria"(1907-1917); Bulletin de la Société des Sciences, Lettres, Arts et d'Études Régionales de Bayonne (1919); Revue de Béarn, Navarre et Lannes (1884-1886); Revue de Gascogne (1886); Etudes Historiques et Réligieux de la ville de Bayonne (1892, 1894, 1902, 1903); Revue des Etudes Anciennes (1916).

Bere erudizio-lanetan, beste gauza batzuen artean, Arsioko Kartularioa ez zela benetakoa frogatu zuen eta San Leonen (Baionako gotzaina) elezahar herrikoiaren aurka azaldu zen. Historiaren Errege Akademiako urgazle izendatu zuten eta Euskaltzaleen biltzarreko presidente ere izan zen. Hil aurretik adopzioan hartutako semeari (M. Renaud d'Elissagaray de Jaurgain Frantziako diputatu ohia) gutuna idatzi zion. Bertan, inprimaki eta eskuizkribuen bilduma hari uzteaz gain, haiei eman beharreko erabilerari zegozkion argibideak azaldu zizkion. Bera hil eta 30 urte igaro arte berak idatzitako ezer ez argitaratzeko agindua eman zuen.

Erref. Julio de Urquijo: "Necrología", Nazioarteko Eusko Ikaskuntzen Aldizkaria, 1920, XI. testua, 145-147. or; Jon Bilbao: Bibliografia: Euskal Herriko Entziklopedia Orokor Ilustratua.