Arabako ermandadea. Arabako ermandadetik, Martínez Díezi jarraituz, honako hau ezar daiteke: Arabako hiribilduek 1332 baino lehen parte hartu zutela Gaztelako erresumako lehen ermandadeetan, hau da, 1282 eta 1295ekoetan. Lehenengoan, urte hartako maiatzaren 27an Burgosen sortua, hiru kontzeju arabar zeuden: Buradon, Gasteiz eta Aguraingo gatzagak. 1295eko uztailaren 6ko 1295. urtean, Gatzaga, Gatzaga, Agurain, Gasteiz, Trebiñu, Argantzun, Santikurutze Kanpezu, Labastida, Peñacerrada, Antoñana eta Korresko Portilla erresumako 54 hiribilduekin senidetze izango dira. Horiez gain, Arabako ermandatu
orokorrak dira. Hala, Agurain, 1993-12-28an, Bulate, Aranars, Larrahona eta Amezkoas, auzo oneko ermandade batean; Gasteiz, 1296an, Gaztelako Marinako hiribilduen ermandadean; eta urte horretan bertan, abuztuaren 6an, Gasteiz, Labastida, Salinillas, Portilla de Vilañerra, Miranda de Salanzana Grañon, Logroño, Najera, Santo Domingo, Haro, Briones eta Abalos.Gaztelako koroaren erreinu guztien ermandade nagusian, Burgosen jaio
baitzen 1315-7-2an, Gaztela, Leon, Galizia, Toledo eta Extremadurako 96 hiribilduen artean, Arabako sei kontzeju sinatzaileen artean daude: Gasteiz, Gesaltza-Añana, Portilla eta Berantevilla, Gaztelako Agurain eta Urizaharra. Arabako
Ermandadea behin betiko errotu zen 1457an, baina hainbat saiakera huts egin zituen aurretik. Lehena, Gasteiz, Trebiñu eta Agurainen ekimenez, ermandadean elkartuta Arabako hiribildu eta lur gehienak bertan sartzen saiatzen baitira. Geroago, 1443an eta hurrengoan, zenbait herri-ermandade eta bandokide aurrez aurre izango dira Araban, noble batzuekin. 1449an ermandade handi bat eratu zen, Gipuzkoa, Bizkaia, Enkarterri, Santander, Burgosko iparraldea, Errioxa Gasteizekin eta Arabako 14 ermandadeak biltzen zituen.1457an,
Enrike iv.ak bultzatuta, Arabako Ermandadea jaioko da, hiria, hiribilduak, lurrak eta tokiak bilduko dituena. Ermandade berriak erregeari ordenantza batzuk aurkeztuko dizkio, 1417koen isla zehatza, bi kapituluren omisioarekin, 1458an egiazko onarpena lortuko dutenak. Bere funtzioak ia erabat penalak eta prozesalak dira. 1463an
Enrike iv.ak 1458ko ordenantzak berrikusteko eta aldatzeko aginduko du, eta lau abokatuk osatutako batzorde bati emango dio, baina batek, Pedro Alonso de Valdivielso lizentziadunak, egingo du. Honek, Ribavellosan Ermandadeko Batzordeekin bildurik, 6 kapituluko ermandade koaderno berria emango du, ordezkaritza errealaren arabera. 1463ko "Koaderno berri" honen arabera, nahitaezkoa da Ermandadekoa izatea, eta kideetako inor ezin izanen da hortik aldendu. Ordena publikoari eta errepresio penalari eustea du helburu. Hori lortzeko, "ermandade kasuak" izeneko delitu batzuen gaineko jurisdikzio berezia jasotzen du; gutxienez komunitate edo herrixka batek esku hartzen duen eta tokiko ermandade edo jurisdikzio bereko bi aldeak ez diren auzietan, alderdi batek eskatuta, ermandadea ere epaile izan daiteke. Aldiz, behin eta berriz eta behin eta berriz debekatzen zaio Ermandade kasuak ez diren kontuetan sartzea. Hala ere, debeku hori letra hilik geratuko da, eta 1463tik aurrera Arabako Ermandadearen historia ez da izango jatorrizko eskumenak etengabe handituz joatea, emakidaren bidez edo bere monar-kasuei buruzko akordio espresu edo tazitoaren bidez. 1463ko
ermandadean Gasteiz eta bost hiribildu bakarrik izendatzen diren arren (gaur egun hiru Burgosekoak dira: Miranda, Pancorbo eta Villalba de Losa, errioxar bat, Saja eta bosgarren Salvatierra), baliteke data horretan Salinas de Añanako ermandadean egotea, 1460an bere herrixkekin bat eginda; Murgiako erregea, Zuiako ermandadean; Alegria eta Burgelua, Larraizeko ermandadean; Guztira, Gasteiz barne, Arabako 23 hiribilduetatik 11. 1463an ez zeuden Antoñana eta Santikurutze Kanpezu, Lagran, Urizaharra eta Bastida, Gatzaga Buradon eta Berantevilla. Zazpi horiek 1463 eta 1502 urteen arteko ermandadean sartuko dira, eta Arabatik egun hauetan kenduko dira: Miranda, Pancorbo, Villalba de Losa, Losas de Susos eta Saja. Bernedo Arabako Ermandadera igaroko da 1490ean, Labrazara 1501ean eta Guardiara 1500tik 1506ra bitartean. Azkenik, Trebiño eta Argantzun Puebla ez ziren inoiz Arabako Ermandadekoak izan 1457tik.
Ermandadeak bi komisaldegi zituen, bata Erdi Aroko 21 hiribilduei zegokien, denak harrituta; bestea, "lurralde sakabanatuei", gainerako probintziari. Hiribildu eta "lurralde sakabanatuen" ermandadeak sei koadrila edo taldetan banatu ziren 1515ean, probintziako lanbide batzuetan txandatzeko. 1537an beste banaketa bat eginen da. Egun horretan, ermandadea osaturik dago gaur egungo ermandade guztiekin eta Orozcorekin, zeina 1568an behin betiko bananduko baita. Sei kuadrilletan 54 ermandadeak banatzeko orduan, bi irizpide erabiliko dira: kokapen geografikoa eta izaera erreala edo jauntasuna, Gasteizko kuadrilla izan ezik, horrek izaera garbia baitu.
1840an Gasteizko kuadrillak azpizatia izango du; alde batetik, Gasteizko ermandadea bere koadrilan bakarra izango da. Bestetik, kuadrilla berria osatuko duten 17 ermandadeak joango dira, 7.a, Añana izenpean. XIX. mendean ere hiru ermandade berri sortu ziren: Labastida, Eltziego eta Lantziego, Lacha eta Barriakoa kentzen diren bitartean, horrela 55 ahizpen osotuz.
1476an Ermandade Santua sortu zen eta bertara Arabako Ermandadea sartu zen. Haren aurrean epaile utore bat jarri zen, aldi berean Ermandadeko diputatu nagusia.
Hala ere, José Luis beste jarrera bat du. Lehenik eta behin, Arabako ermandadeen ermandadeaz hitz egin du, eta esan du 1332 eta 1463 artean Arabako lurralde lauak, 14 ermandadek osatua, bere bizitza jurisdikzionala eta independentea duela, Arriagako Kofradiako diputatu ohien ondorengoa. Ondoren, Arabako hiribilduetako ermandadeak aipatzen ditu: 1417koa Gasteizko, Trebiñuko eta Aguraingo hiribilduetara zabaldu zen, baina ez zuen aurrera egin, eta 1458an, erregeak herrixkak eta Arabako lurra Hiribilduen Ermandadera itzultzera behartu zituen. Azkenik, Orellaren aburuz, 1463ko ermandadea hiribilduen eta lur lauaren lehen ermandade paritarioa da.
orokorrak dira. Hala, Agurain, 1993-12-28an, Bulate, Aranars, Larrahona eta Amezkoas, auzo oneko ermandade batean; Gasteiz, 1296an, Gaztelako Marinako hiribilduen ermandadean; eta urte horretan bertan, abuztuaren 6an, Gasteiz, Labastida, Salinillas, Portilla de Vilañerra, Miranda de Salanzana Grañon, Logroño, Najera, Santo Domingo, Haro, Briones eta Abalos.Gaztelako koroaren erreinu guztien ermandade nagusian, Burgosen jaio
baitzen 1315-7-2an, Gaztela, Leon, Galizia, Toledo eta Extremadurako 96 hiribilduen artean, Arabako sei kontzeju sinatzaileen artean daude: Gasteiz, Gesaltza-Añana, Portilla eta Berantevilla, Gaztelako Agurain eta Urizaharra. Arabako
Ermandadea behin betiko errotu zen 1457an, baina hainbat saiakera huts egin zituen aurretik. Lehena, Gasteiz, Trebiñu eta Agurainen ekimenez, ermandadean elkartuta Arabako hiribildu eta lur gehienak bertan sartzen saiatzen baitira. Geroago, 1443an eta hurrengoan, zenbait herri-ermandade eta bandokide aurrez aurre izango dira Araban, noble batzuekin. 1449an ermandade handi bat eratu zen, Gipuzkoa, Bizkaia, Enkarterri, Santander, Burgosko iparraldea, Errioxa Gasteizekin eta Arabako 14 ermandadeak biltzen zituen.1457an,
Enrike iv.ak bultzatuta, Arabako Ermandadea jaioko da, hiria, hiribilduak, lurrak eta tokiak bilduko dituena. Ermandade berriak erregeari ordenantza batzuk aurkeztuko dizkio, 1417koen isla zehatza, bi kapituluren omisioarekin, 1458an egiazko onarpena lortuko dutenak. Bere funtzioak ia erabat penalak eta prozesalak dira. 1463an
Enrike iv.ak 1458ko ordenantzak berrikusteko eta aldatzeko aginduko du, eta lau abokatuk osatutako batzorde bati emango dio, baina batek, Pedro Alonso de Valdivielso lizentziadunak, egingo du. Honek, Ribavellosan Ermandadeko Batzordeekin bildurik, 6 kapituluko ermandade koaderno berria emango du, ordezkaritza errealaren arabera. 1463ko "Koaderno berri" honen arabera, nahitaezkoa da Ermandadekoa izatea, eta kideetako inor ezin izanen da hortik aldendu. Ordena publikoari eta errepresio penalari eustea du helburu. Hori lortzeko, "ermandade kasuak" izeneko delitu batzuen gaineko jurisdikzio berezia jasotzen du; gutxienez komunitate edo herrixka batek esku hartzen duen eta tokiko ermandade edo jurisdikzio bereko bi aldeak ez diren auzietan, alderdi batek eskatuta, ermandadea ere epaile izan daiteke. Aldiz, behin eta berriz eta behin eta berriz debekatzen zaio Ermandade kasuak ez diren kontuetan sartzea. Hala ere, debeku hori letra hilik geratuko da, eta 1463tik aurrera Arabako Ermandadearen historia ez da izango jatorrizko eskumenak etengabe handituz joatea, emakidaren bidez edo bere monar-kasuei buruzko akordio espresu edo tazitoaren bidez. 1463ko
ermandadean Gasteiz eta bost hiribildu bakarrik izendatzen diren arren (gaur egun hiru Burgosekoak dira: Miranda, Pancorbo eta Villalba de Losa, errioxar bat, Saja eta bosgarren Salvatierra), baliteke data horretan Salinas de Añanako ermandadean egotea, 1460an bere herrixkekin bat eginda; Murgiako erregea, Zuiako ermandadean; Alegria eta Burgelua, Larraizeko ermandadean; Guztira, Gasteiz barne, Arabako 23 hiribilduetatik 11. 1463an ez zeuden Antoñana eta Santikurutze Kanpezu, Lagran, Urizaharra eta Bastida, Gatzaga Buradon eta Berantevilla. Zazpi horiek 1463 eta 1502 urteen arteko ermandadean sartuko dira, eta Arabatik egun hauetan kenduko dira: Miranda, Pancorbo, Villalba de Losa, Losas de Susos eta Saja. Bernedo Arabako Ermandadera igaroko da 1490ean, Labrazara 1501ean eta Guardiara 1500tik 1506ra bitartean. Azkenik, Trebiño eta Argantzun Puebla ez ziren inoiz Arabako Ermandadekoak izan 1457tik.
Ermandadeak bi komisaldegi zituen, bata Erdi Aroko 21 hiribilduei zegokien, denak harrituta; bestea, "lurralde sakabanatuei", gainerako probintziari. Hiribildu eta "lurralde sakabanatuen" ermandadeak sei koadrila edo taldetan banatu ziren 1515ean, probintziako lanbide batzuetan txandatzeko. 1537an beste banaketa bat eginen da. Egun horretan, ermandadea osaturik dago gaur egungo ermandade guztiekin eta Orozcorekin, zeina 1568an behin betiko bananduko baita. Sei kuadrilletan 54 ermandadeak banatzeko orduan, bi irizpide erabiliko dira: kokapen geografikoa eta izaera erreala edo jauntasuna, Gasteizko kuadrilla izan ezik, horrek izaera garbia baitu.
1840an Gasteizko kuadrillak azpizatia izango du; alde batetik, Gasteizko ermandadea bere koadrilan bakarra izango da. Bestetik, kuadrilla berria osatuko duten 17 ermandadeak joango dira, 7.a, Añana izenpean. XIX. mendean ere hiru ermandade berri sortu ziren: Labastida, Eltziego eta Lantziego, Lacha eta Barriakoa kentzen diren bitartean, horrela 55 ahizpen osotuz.
1476an Ermandade Santua sortu zen eta bertara Arabako Ermandadea sartu zen. Haren aurrean epaile utore bat jarri zen, aldi berean Ermandadeko diputatu nagusia.
Hala ere, José Luis beste jarrera bat du. Lehenik eta behin, Arabako ermandadeen ermandadeaz hitz egin du, eta esan du 1332 eta 1463 artean Arabako lurralde lauak, 14 ermandadek osatua, bere bizitza jurisdikzionala eta independentea duela, Arriagako Kofradiako diputatu ohien ondorengoa. Ondoren, Arabako hiribilduetako ermandadeak aipatzen ditu: 1417koa Gasteizko, Trebiñuko eta Aguraingo hiribilduetara zabaldu zen, baina ez zuen aurrera egin, eta 1458an, erregeak herrixkak eta Arabako lurra Hiribilduen Ermandadera itzultzera behartu zituen. Azkenik, Orellaren aburuz, 1463ko ermandadea hiribilduen eta lur lauaren lehen ermandade paritarioa da.