Gaur egun, estatu unitario aipatzen dugunean elkarrengandik nahikoa urrun dauden lurralde-antolaketa moduak barneratzen dituen kategoria zabal batez ari gara. Hura ezaugarritzen duen elementua botere gune bakarra da, erabaki politiko guztiak hartzen dituena eta lurralde osoan eta herritar guztiei aplikatzeko arau juridikoak sortzeko monopolioa duena (García, 1997).
Dena den, estatu unitario puruaren definizio horrek baditu hainbat xehetasun, izan ere, modu batean edo bestean, gehienek deszentralizazio-prozesuak egin behar izan dituzte. Hori da, hain zuzen, aipagai dugun kasuan gertatzen dena: Frantzia.
Lehenik eta behin hiru argudio azpimarra ditzakegu, boterearen lurraldearen araberako banaketari buruzko hausnarketa egitera garamatzatenak: motibazio demokratikoak, historiko eta politikoak, eta administraziozkoak. Lehenengoek erabaki politikoak herritarrengana hurbiltzea eskatzen dute, modu horretan, gaitasun demokratikoa handiagoa lortzeko xedez; horren ondorioz, boterearen banaketa bere baitako kontrol gisa egituratzen da, izaera bertikala duena; federalismoa da haren adierazpide egokiena. Motibazio historiko eta politikoak estatu-nazio jakin baten barnean izaera politiko indartsua duten kolektibitateetan gauzatzen dira. Hala ere, izaera zatitzailea dutenez estatuek ez dute modu hori bultzatzen. Hala, estatuek, kanpotiko eskarien irtenbide zehatzak onartzen dituzte, eta soilik bestelako alternatiba bat abiaraztea ezinezkoa denean onartzen dituzte autogobernuan oinarritako erregimen bereziak. Nolanahi ere, boterearen lurraldearen araberako banaketa berrezartzeko prozesuan motibazio ohikoenak motibazio tekniko eta administraziozkoak izaten dira. Mundu modernoaren konplexutasuna eta hartu beharreko erabaki andana aintzat hartuz, boterea lurraldearen arabera banatzeko moduren bat finkatzea da gomendagarriena. Modu horretan, eraginkortasunaren irizpidea abiapuntutzat hartuta, botere horiek laga egiten dira zentrotik erabakiak hartzeko eskumenak dituzten lurralde-eremu ugaritara. Edozein kasutan ere, deszentralizatutako unitate horiek ez dute islatzen boterearen banaketa bertikalaren logika lehenengo bi motibazioetan egiten den moduan; aitzitik, botere politikorik ez duten -hasiera batean- administraziozko lurralde-mailak dira (Ribó eta Pastor, 1999).
Frantziako erregionalismo-prozesua aipatzean, horrenbestez, ez da aski zentro politikoaren izaera aztertzearekin, haren ezaugarriak eta bilakaera ere aztertu behar ditugu. Inflexio-puntu garrantzitsuena V. Errepublika ezarri ostean lekutzen da. Hala, 1958ko Konstituzioan -Errepublika berriari herritartze-agiria esleitzen diona-, XII. tituluan honakoa aipatzen da: "Errepublikaren lurralde-kolektibitateak udalerriak, departamenduak eta itsasoz haraindiko lurraldeak dira soilik"; (itzulpen moldatua gaztelaniatik). Hala, bestelako lurralde-kolektibitateak lege bidez sortu beharko dira. Hori horrela izanik ere, Konstituzio horren aitzindaria, De Gaulle Jenerala, Iraultzaren ondoren ezarritako muga estuak gaindituko zituen erregionalismo-prozesu bat abiarazten saiatu zen. 1964an eta 1969an bi saiakera egin ziren. Azkeneko hartan, jeneralak eskualde mailako deszentralizazio-proiektu bat aurkeztu zuen, Senatuaren funtzionaltasuna ere hobetu nahi zuena, eta proiektu horri buruzko Erreferenduma egin zuen, Errepublikaren presidentetzan zuen tokia hartako emaitzaren eskutan utziz. Aurkeztutako proiektuaren bidez, berez, Eskualdeei indar juridikoa eman nahi zitzaien, "lurralde-kolektibitate" izaera emanez. De Gaulleren proiektuaren arabera, Eskualdea herritarrek zuzenean aukeratzen ez zituzten Eskualdeko Kontseiluen (Conseil Regional) bidez administratu behar zen; kontseilu horiek Eskualdeko Hautetsien Asanbleak, kontseilari nagusi eta udal-kontseilariek aukeratutako lurraldeko Eskualde-kontseilariek, eta ordezkaritza-erakundeek aukeratutako Eskualde-kontseilari bazkide eta profesionalek osatuko zituzten. Hala, eskualde-kontseilariren zeregina eskualdearen garapeneko ikuspegiak zehaztea izango zen Plan Nazionalaren jarraibideen ildotik, Eskualdeari zegozkion urte anitzeko programak gauzatzearen ardura izango zutelarik. Edozein kasutan ere, herritarren artean hedatutako sentimendu zentralistaren eta erreferendum hori jeneralaren irudiari buruzko plebiszitu gisa hartzearen eraginez, proiektua ukatu egin zen eta, horren ondorioz, Presidenteak dimisioa eman zuen. Dena den, dimisio horrekin eztabaida ez zen amaitu; aitzitik, une horretatik aurrera eztabaida hori hedatu egin zen hainbat ikerketa eta argitalpenen bidez (Tajadura, 1997).
Modu horretan, arestian deskribatutako premiak aintzat hartuz, neurri handi batean ongizate estatuaren krisitik eratortzen direnak, hirurogeita hamarreko hamarkadan, 1972an Pompidou Legeari esker, departamendu eta estatuen tarteko administrazio-egitura baten behin betiko berrezarpena ekarri zuen erregionalismo-prozesu bat abiatu zen: eskualdeak. Lege horren arabera, eskualdeak ez dio kontra egin behar departamenduko instituzioari. Hala, logika zentralizatzaile bat hartzen da eta, horri, lurralde horietan zentroko ordezkari gisa ezaugarritzen diren eskualdeko Prefektuen bidezko Estatu zentralaren sendotze bat gaineratu behar zaio. Horrenbestez, erregionalismo funtzional gisa izenda daitekeenaren adierazpide argienaren aurrean gaude (Palard, 1994).
Lege horri jarraiki, eskualdea "lurraldeko ezarpen publikoa da, kudeaketa-organoz hornitua". Hala, 1969ko lege-proiektuarekin alderatuta atzera pausua da, ez soilik izaera juridikoaren ikuspegitik, baita eskumenak eta antolakuntza kontuan hartuz ere. Hortaz, egitura hori organo ez-kontzentratu hutsa da, estatuaren eredu zentralista baten zerbitzura dagoena.
Dena den, 1981ean bigarren deszentralizazio-prozesu bat abiatu zen sozialistek boterea eskuratu zutenean. Horren ondorioz, soilik 10 urtetan 71 lege eta 748 aplikazio-dekretu baino gehiago ezarri ziren; izan ere, 1981 eta 1986 bitartean Barne Arazoetako Ministroa Barne Arazoetako eta Deszentralizazio Ministro izan zen.
Dena den, autore batzuen arabera, handikien sendotzea ekarri zuen prozesua izan zen (Loughlin, 1999). Horrela, Frantzia Europar Batasuneko herrialde zentralizatuenetako bat izan den arren, ikuspegi konstituzional eta formaletik so behinik behin, tokiko eta estatuko esparruaren arteko harreman estua izan da historikoki, prefektuaren eta zentroaren baitako bere administratzaileen eta tokiko politikoen arteko harremanean oinarritariko sistema konplexu baten barnean. Prozesu horrek bi norabideak hartzen ditu: handikiek herriaren leialtasuna bermatzen dute eta Estatuak baliabideak tokiko esparrura eramatea bermatzen du. Loughlin autoreak adierazi bezala (1999), zentroko eta tokiko mailatan teilakatzen den harremanetako sistema hori indartu egiten da cumul des mandats (agindu pilaketa) delakoen bidez, politikoek bi esparru horietan aldi berean karguak izatea ahalbidetzen duena, 2000. urteko erreformara arte. Azkenik, 1981eko deszentralizazioaren ondoren, neurri batean, prefektuaren eskumenak departamenduetako eta eskualdetako arduradunei laga eta hautetsi handi horien eskuetan uztearen ondorioz, handikien boterea indartu egiten da.
Jarraian, Frantziako bilbadura instituzionala osatzen duten estatu azpiko unitateen ezaugarri adierazgarrienak aipatzen saiatuko gara. Edozein kasutan ere, aldez aurretik, Frantziako Administrazio Zuzenbidean agertzen diren hainbat nozio azalduko ditugu.
Iparralde, Frantziako erakunde-esparruan: Iparralde Lapurdi, Zuberoa (edo Soule) eta Behe Nafarroako lurralde historikoek osatzen dute, 1789ko abuztuaren 4ko gauean, aurrez deskribatu dugun Frantziako Estatua eraikitzeko logikari jarraituz, Erregimen Zaharra ordezkatzen zuten organoak bertan behera geratzearekin batera desagertutako hiru instituzio indartsutan antolatzen zirenak. Egun, lurralde horiek Pirinio Atlantikoetako (Pyrénées Atlantiques) Departamendua osatzen dute Biarnorekin batera, zeina, aldi berean, Akitaniako Eskualdearen baitan baitago. Hortaz, azalpen honetan zehar, euskal lurraldeak barneratzen dituen deszentralizatutako administrazioaren maila bakoitzaren ezaugarri adierazgarrietan sakonduko dugu: Akitaniako eskualdea eta Pirinio Atlantikoetako departamendua; bestelako tokiko, eskualdeko edo muga arteko erakundeak ahaztu gabe.