Xenpelar 1835eko urtarrilaren 13an Errenterian jaiotako bertsolari gipuzkoar ospetsua, familia xume baina kontzeju-lurren erosle baten baitan. "Eurla" eta "Egurrola" baserrietan igaro zuen bere lehen gaztaroa morroi gisa. 1857an "Sempelarre" izeneko baserrian zegoen, Errenteriako ehun-fabrikan langile gisa lanean. Bi urte geroago, Maria Joxepa Retegirekin ezkondu zen, eta hiru alaba izan zituzten.
Bertsolari goiztiarra izan zen. 12 urterekin berehala ezagun egiten ziren bertsoak inprobisatzen zituen. Garai hartan ere ospetsuak ziren beste batzuekin egindako bertsolaritza zuzenek, Gipuzkoako giroa ez ezik, Bidasoaz haraindikoa ere berotzen zuten. Bere meritu handienetako bat melodia herrikoi ugariri egokitutako ahapaldi mota guztiak konposatzea da, geroagoko garaietako pobreziarekin kontrastean, non konposaketa ia esklusiboki zortziko eta amarreko maior eta minorrera murrizten den. Nabarmena da, kapataz zen fabrika berean, batzuetan, bere menpekoak bidaltzen zituela bertsoak kantatuz. 34 urte zituela hil zen, 1869ko abenduaren 8an.
Bere oroimena bizirik dago oraindik gaur egungo herri euskaldunean, eta hain izan zen nabarmena eta ospetsua, ezen esaera bihurtu den esaldi bat geratu baita: Bertso berriak Xenpelarek jarriak. Bertsoak inprobisatzeaz gain, bertso-paper ugari ere idatzi zituen -seguru asko eskribau baten bidez-, eta horietako asko 1936-1939ko gerraren ondorioz galdu ziren. Antonio Zabalak "Auspoa" bildumako 88-89-90 zk.an honako hauek jasotzen ditu:
(1854)
- San Joseren zazpi doloren bertsoak, Oiartzun'go neskatxen bentajak, Albaka, Agedarenak, Zertarako zabiltza aitzakiyen billa?, Nespa gazte bati, Pasai San Juan'go zezenak, Bertso Berriak: Pasaia'ko zezenari jarriak: Bertso berri batzuk, konsola gaitezen, Bertso Berriak: Pasaia'ko plazatik dator notiziya, Frantzesaren ideak, Burni-bideak etorri ziran frantzesari jarritako bertsoak, Bertso Berriak Senpelarrek jarriak: Bajatu gera graduan, Asten danian fabrika, Bertso Berriak mutil zarraren bentaja egi ta garbiak, Bertso Berriak: Bertso berri batzuk euskeraz jartzia, Andre txarren bentajak, Bertso Berriak Senpelarrek jarriak: Bertso bi Euskal-Erriyan, bertso berriyak Senpelarrek jarriak: Agozioko ogei ta biyan, Bertso Berriak Senpelarrek jarriak: Esplikatzera nua asunto guziya, Bertso Berriyak (Betroiarenak)
- Bertso Berriyak dibersiyo bat jartzera nua, Bertso Berriak Xenpelarrek jarriak: En el grupo de Dioskodok bere alabari kendutako bizitza Santa Barbarari, Bertso Berriak Jesusen bost llagari jarriak, Bertso Berriak Senpelarren bertso jarriak, Jesu-Kristoren Pasiuari jarriak,
- Bertso Berriak: Milla zortzireun irurogei ta seigarren urtian guaz
- Bertso Berriak Senpelarrek jarriak Tonkin'eko Obispo Jaunaren bizitza, Balentin Berriotxoa
- Bertso Berriak Senpelarrek jarriak (Azken juiziokoak)
- Bertso Berriak: Milla zortzireun eta irurogei ta zortziyan, lya guriak egin du.
- Jauregi, Luis: Xenpelar Bensolaria, "Kuliska Sona", 25-26, 142 or. Zarautz 1958
- Lecuona, Manuel: Euskal Ahozko Literatura, "Colecc. Difusión", 17, 168 or. Donostia, 1936
- Euskal Ahozko Literatura, "Colecc. Auñamendi", 45, 224 or. Donostia, 1964
- Bilinch eta Xenpelar, en VV. AA : "A los 100 años de su muerte" Bilintz (1831-1876), pp. 139-165, Donostia, 1978
- Zavala, Antonio: Bertsolaritzaren historia, "Colecc. Auñamendi", 37, p. 67-69, Donostia, 1964
- Xenpelar bertsolaria, "Colecc. Auspoa", 88-89-90, 414 or. Donostia, 1969.
(1865)
(1866)
(1867)
(1868)
(1869)
Azken konposizio hauen bidez, poeta herrikoi honen pentsamendu politikoa ezagutu dezakegu, bere arerio Iparragirrerenaren antzekoa, biak ala biak foruzaleak eta antikarlistak bere bizitzaren heldutasunean. Yya guriak-en hats epikoa are estimagarriagoa da Anttón Valverderen egungo bertsio kantatuan. Bere gerraren aurkako alegatua erabat indarrean dago.
