Politikariak eta Kargu publikoak

1. Sasiain Brau, Fernando

Politikoa. 1894ko ekainaren 18an Donostian jaioa, Palentziako erietxe psikiatriko batean hil zen 1957ko azaroaren 15ean.

Zuzenbidea ikasi zuen Valladoliden eta gero karrera egin zuen bere jaioterrian. Izen bereko prokuradorearen semea eta errepublikano federala, oso gaztetatik politikan parte hartu zuen. 1920tik 1923ra bitartean, Donostiako Udaleko zinegotzia izan zen, gutxiengo errepublikanoaren barnean. Primo de Riveraren diktaduran kargurik gabe egon ondoren, bizitza publikotik desagertu zen urte horietan, baina militantziarekin jarraitu zuen eta hiriko errepublikanoen buru bihurtu zen.

Círculo Republicano alderdiko presidente zela, Donostian egin zen errepublikanoen oposizioko 15 buruzagi nagusien bilera, goizean Londres hotelean eta arratsaldean Unión Republicanan hasi zena. Bilera horretatik Donostiako Ituna (1930eko abuztuaren 17a) aterako zen, II. Errepublikarako trantsizioan giltzarri izan zena.

1931ko apirilaren 14ko hauteskundeak egin ondoren, Sasiain Juntagailu Errepublikano-Sozialistak hiriko alkate aukeratu zuen, zinegotzi bozkatuena izan zelarik (2.453 boto). Fernando Sasiain buru duen Udalak egindako lanen artean, San Telmo Museoaren inaugurazioa, Atocha eta Urgull eskolak, Bretxako Arrandegiaren merkatua eta abar daude.

1931ko maiatzaren 1ean, Euskal Autonomia Estatutuaren aldeko Udalen batzorde batek bisita egin zion, eta mugimendu horren zuzendaritza eskaini zion beste euskal hiriburuetako alkateekin batera. Sasiainen iritziz, ezkerreko alderdiek baino ez zuten ulertu behar gai hau, eta ezin zuen mugimendu batean parte hartzeko arriskatu, non bere udala erabat murgilduta geratuko zen modu kapitatibo hutsean bozkatuta. Gainerakoan, Batzorde Kudeatzaileek onartutako Eusko Ikaskuntzaren Estatutua babestu zuen, hau da, lau probintzietako formula:

"Ez dut uste komenigarria denik probintzia bakoitzak bere Estatutua idaztea, bakoitzak bere aldetik. Taktika horrek izugarri ahulduko luke gure jarrera; izan ere, lau probintziak batera aurkeztu beharrean, bakoitza banaka aurkeztean, dibortziatuta gaudela irudituko litzaiguke, eta errazago burlatuko genituzke gure desira autonomikoak" (La Voz de Guipúzcoa, 1931ko uztailaren 8a).

Gernikako Batzar Aretoan (1933ko azaroaren 15ean) eman zuen hitzaldi batean, zera egin zuen:

"Errepublikaren obraz bide irekia duen Estatutua Errepublikako Gorteek testua onartuz amaitzen delako botoak".

"Hemezortzien Batzordea" deiturikoan parte hartu zuen, Estatutuaren testu bateratua abian jartzeko enkargua zuen batzorde misto batean. 1933ko abenduaren 21ean Euskal Estatutua Espainiako Parlamentuari emateko ekitaldia egin zen. Sasiain jaunak luxuzko ale bana eman zien Lerroux eta Alba. Biharamunean Errepublikako Presidenteari eginen zion.

"Ardoaren Gerraren" krisiaren ondoren sortutako Estatutuaren defentsarako Euskal Herriko Udal Batzorde Iraunkorreko kide izan zen eta horregatik atxilotu zuten, 1934ko abuztuaren 12an, gobernuaren aginduz, beste euskal alkate askorekin batera eta Fronte Popularraren garaipenera arte berreskuratuko ez zuen kargutik kendu zuten.

1936ko otsailean alkatetza berreskuratu zuen, baina urte horretan bertan Gerra Zibila hasiko da eta Donostia "Defentsa Batzordeek" zuzenduko dute. Behin, gerra piztu ondoren, kontrolik gabeko milizianoen esku hiltzeko zorian egon zen, Andres Maria de Irujo Gobernazio Komisarioak bizia salbatuz.

Bilbora erretiratu zen, 1936ko irailean Gipuzkoako hiriburua zutabe nazionalek okupatu zutenean. Urte hartako urriaren 7an Euzkadiko Gobernu Autonomoko lehen Lehendakaria hautatzeko mahaiko kideetako bat izan zen. Azken errefuxiatu-ontzian Santanderren ontziratu ondoren, Frantziara igaro zen eta, handik, Kataluniara. 1938an, Valentzian egindako errepublikaren bateratze-kongresu batean parte hartu zuen, eta Ezker Federaleko alderdi guztiek osatutako kontseilu nazional bateko presidente hautatu zuten.

1939tik 1950era Frantzian bizi da erbesteratuta (Ziburun eta Donibane Lohitzunen). Bizitza politikoan parte hartzen jarraitu zuen 1947ra arte: Baionako Ituna sinatu zuen eta EAJrekin eta erbesteko Gobernu Errepublikarrarekin korrespondentzia mantendu zuen, baina data horretatik aurrera bere osasun arazoek bizitza politikotik aldendu zuten. 1950ean itzuli eta ia berehala Donostiako Erietxe Psikiatrikoan sartu zuten. Hobera egin ondoren, 1951n ospitaleratu zuten berriro, eta, ondoren, Palentziako erietxera eraman zuten.

IEZ