Japoniako santu eta martiri honen aberria zein den eztabaidatzen ari dira hiru euskal herri: Beasain (Gipuzkoa), Loinaz abizena emanez; Ibarrangelu (Bizkaia), bere benetako abizena Agirre dela esanez, eta Bergara (Gipuzkoa). Beasaindarren arabera, 1566ko uztailaren 16an jaio omen zen. Jaioterriari buruzko auzia, ordea, zegoen tokian geratzen da. Martinen bizitzako lehen albisteek diotenez, Alcaláko Unibertsitatean sartu zen Arteak eta Teologia ikastera, baina ikasketa teologikoak egitean sentitu zuen frantziskotarren bokazioa, 1585ean Auñonen nobiziatura joanez; 1586ko maiatzaren 17an profesatu zuen, ordutik aurrera Martin de la Ascension izen erlijiosoa hartuz. Madrilgo San Bernardino komentuan Teologia ikasketak amaitu eta apaiz egin zen 1590ean. San Bernardino eta Alcalako Aingeru Santuaren komentuetan Arte (Filosofia) irakurle gisa aritu ondoren, Filipinar irletarako erlijiosoak biltzeko Komisario bat iritsi zen. Arimaren barne-barneraino sarturik, berehalaxe apuntatu zen, irla haietara misiolari joan zedin. Oinez joan zen Sevillaraino, eta han fraide espedizionarioen taldearekin bat egin zuen, hogeita hamar inguru, eta Juan de Uribe jeneralaren flotako galeoietan ontziratu ziren. 1592ko maiatza zen. Espedizioa porrot arraroa izan zen, galeoiak, alde batetik bestera nabigatu ondoren, Sanlúcar de Barramedara itzultzen baitziren. Martin Alcalako komentura itzuli zen, gaixorik eta ilusiorik gabe, baina misiolari joatea erabaki zuen. Garai hartan, beste euskal jeneral batek, Marcos Aramburuk, Espainia Berrirako beste flota bat prestatzen zuen. Cadizen ontziratuta, 1593ko abuztuan iritsi zen Mexikora. Esaten denez, Churubuscoko Andre Mariaren komentuan meza ematen ari zela, Martin estasian harrapatuta geratu zen hiru orduz jarraian. Hurrengo urtean, beste erlijioso batzuekin batera, Mexikoko Acapulcoko portutik abiatu zen, urte bereko maiatzean Manilara iritsiz. Bere lehen lana Filosofia eta Teologia azaltzea izan zen, han zeuden apaizgai gazteei. 1596. urtearen hasieran bidali zuten nagusiek Japoniara, Portugalgo itsasontzi batera. Nagasakira iritsita, non egun batzuk eman zituen, Miyakoko (Kyoto) komentuan sartu zen. Han, beti urduri eta neketsu, buru-belarri murgildu zen japonieraren estudioan, eta hark berehala ikasi zuen hizkuntza horretan, euskal marinelekin itsasontziak iristen zirenean espainolez eta euskaraz egiten zuen bezala. Hortik Osakako komentura eraman zuten. Komentua osatzen zuten hamabi erlijiosoen ebanjelizatze-lana hain indartsu eta eraginkor iritsi zen, ezen laster kontatu baitziren bataiatuak milaka. Taikosama tiranoa protagonista zuen interes eta anbizio kontu batengatik eten zen bakea. Gertatu zen galeoi bat, San Felipe, beste euskal jeneral baten agindupean, Matias Landecho, Japoniako Urado portura iritsi zela kargamentu handi eta aberats bat zeramala. Japoniako gobernadoreak ez ziren ausartu kargamentuaz jabetzera orduan indarrean zegoen itun hispano-japoniar baten ondorioz, baina zurrumurrua zabaldu zen ontzia kortsarioa zela eta frantziskotarrak Japoniara iritsi zirela, eta gero espainiarrek Japonia hartu zutela, Peru eta Mexikorekin egin zuten bezala. Kontua da 1596ko abenduaren 8an zaindari japoniarrek Miyako eta Osakako komentuak inguratu zituztela helburu makurrekin. Martinek, gertatzen ari zenaz jabetu zenean, aldareak zuriz apainarazi zituen, gauerdian Laudamos abestuz alaitasunez beteriko festa latz baten erdian. Monjeak Miyakora eraman eta bi komunitateetako fraideak, lehen probidentzia gisa, ezkerreko sudur eta belarria moztera kondenatu zituzten. Matias Landetxo jeneralaren esku-hartzeak bakarrik lortu zuen belarri-gingila kentzea. Hori bete ondoren, idi-gurdi batzuetan banatu zituzten. Lehenengo gurdian zihoan frai Pedro Bautista kantatzen hasi zen, aurpegia taldera itzulita, Te Deum oihu egin genuen zirrara handi baten erdian, bai baitzekiten zein zen haien amaiera martirioaren lekuan landatutako gurutzeetatik zintzilik. Hurrengo egunean, 1597ko urtarrilaren 4an, banan-banan zaldiz ibilarazi zituzten lepotik zintzilik idazkun bat zeramatela. Osakara iritsita, kartzelan sartu zituzten, eta hilaren 8an sinatu zuten epaia. Hona hemen haren itzulpena: «Zeren gizon hauek Luzoniarrengandik etorri baitziren enbaxadore tituluarekin eta Miyakon gelditzen utzi baitzieten kristauen legea predikatzen, nik zorrotz debekatu nituenak, eta agintzen baitiet estutu ditzatela beren legea egin zuten japoniarrekin batera; eta horrela, hogeita lau hauek Nagasakin gurutziltzatuko dira. Eta nik hemendik aurrera lege hori berriro debekatzea pentsatzen dudalako, hori guztia ulertzen duzue; eta norbait ausartuko balitz agindu hori urratzera, familia osoa zigortuko lukete». Ur eta elurrez beteriko bideetatik abiatu zen hildakoen segizioa Osaka eta Nagasaki arteko zortziehun kilometroetan barrena, oinez eta zaldiz. Sokak lepoan lotuta, Nagasakitik eraman zituzten, belarriak moztuta eta bultzaka. Igokundeko Frai Martinek Zakariasen kanta abesten zuen, Bedeinkatua Jauna, Israelgo Jainkoa, bere herria bisitatu eta berrerosi duelako. Tortura gertatu zen lekura heldurik, uztaiak ezarri zizkieten gurutzeei, bat lepotik, bi besoetatik eta bi hanketatik. 1597ko otsailaren 5ean, gurutzeak altxatu zirenean, hogeita sei guztira, lantzaz josi zituzten, bizirik utzi arte. Horietatik sei frantziskotarrak ziren eta hogei japoniarrak. Luzaroan egon ziren gurutzeen menpe, kristauek beren gorpuak hilobiratzeko erreskatatu zituzten arte. Urbano VIII.a aita santuak dohatsu izendatu zituen eta 1862ko ekainaren 8an Pio IX.a aita santuak kanonizatu egin zituen, zeremonia ospetsu baten erdian. Eta ez zen hor bukatu dena. 1962ko ekainaren 10ean, Nagasakiko alkateak brontzezko eta granitozko martirientzako monumentu bat inauguratu zuen. Hamazazpi metroko luzera eta sei metroko altuera duen harrizko horma da, santuen eskulturen marko gisa. Monumentuaren amaieran brontzezko gurutze handi bat dago. Erref. Lopez Sainz, Celia. Proiekzio unibertsaleko ehun euskaldun, Bilbo, 1977.